Οικονομικές Κρίσεις

Η βάση των κεφαλαιοκρατικών κρίσεων υπερπαραγωγής.

Από τις αρχές του 19^ου αιώνα, από τον καιρό που εμφανίστηκε η μεγάλη μηχανική βιομηχανία, η πορεία της κεφαλαιοκρατικής διευρυμένης αναπαραγωγής διακόπτεται περιοδικά από τις οικονομικές κρίσεις.

       Οι κεφαλαιοκρατικές κρίσεις είναι κρίσεις υπερπαραγωγής. Η κρίση εκφράζεται πρωτ’ απ’ όλα με το γεγονός ότι τα εμπορεύματα δεν μπορούν να πουληθούν γιατί έχουν παραχθεί περισσότερα απ’ όσα μπορούν ν’ αγοράσουν οι βασικοί καταναλωτές- οι λαϊκές  μάζες, που η αγοραστική  τους ικανότητα είναι περιορισμένη σ’ εξαιρετικά στενά πλαίσια. Τα  παραπανίσια εμπορεύματα γεμίζουν τις αποθήκες. Οι κεφαλαιοκράτες περιορίζουν την παραγωγή και απολύουν εργάτες. Εκατοντάδες και χιλιάδες επιχειρήσεις κλείνουν. Η ανεργία αυξάνει αλματικά. Πλήθος  μικροπαραγωγοί της πόλης και του χωριού καταστρέφονται. Η μη πούληση των παραγμένων εμπορευμάτων έχει σαν συνέπεια την εξάρθρωση του εμπορίου. Οι πιστωτικές σχέσεις διαταράσσονται. Οι κεφαλαιοκράτες δοκιμάζουν μεγάλη ανεπάρκεια μετρητών  για τις πληρωμές. Στα χρηματιστήρια αρχίζουν τα κραχ- οι τιμές των μετοχών και των άλλων τίτλων πέφτουν ακατάσχετα. Ξεσπάει ένα κύμα χρεωκοπιών βιομηχανικών επιχειρήσεων, εμπορικών και τραπεζικών οίκων.

      Η υπερπαραγωγή εμπορευμάτων τον καιρό των κρίσεων δεν είναι απόλυτη, αλλά σχετική. Αυτό σημαίνει πως περίσσευμα εμπορευμάτων υπάρχει μόνο σε σύγκριση με την αγοραστική ικανότητα, καθόλου όμως σε σύγκριση με τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Τον καιρό της κρίσης οι εργαζόμενες μάζες στερούνται τα πιο απαραίτητα, οι ανάγκες τους ικανοποιούνται χειρότερα από κάθε άλλη φορά. Εκατομμύρια άνθρωποι πεινούν, γιατί έχουν παραχθεί πάρα πολλά σιτηρά, υποφέρουν από το κρύο γιατί έχει εξορυχτεί πάρα πολύ κάρβουνο. Οι εργαζόμενοι στερούνται μέσων ύπαρξης γιατί έχουν παράγει αυτά τα μέσα σε πολύ μεγάλη ποσότητα. Τέτοια είναι η κατάφωρη αντίφαση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, όπου σύμφωνα με τα λόγια του γάλλου σοσιαλιστή-ουτοπιστή Φουριέ   η αφθονία γίνεται πηγή ανέχειας και στερήσεων

       Όπως δείξαμε πιο πάνω η απλή κιόλας εμπορευματική παραγωγή και κυκλοφορία περικλείουν τη δυνατότητα των κρίσεων. Ωστόσο οι κρίσεις γίνονται αναπόφευκτες μόνο στον καπιταλισμό, όταν η παραγωγή ολοένα και περισσότερο κοινωνικό χαρακτήρα, ενώ το προϊόν της κοινωνικοποιημένης εργασίας πολλών χιλιάδων κι εκατομμυρίων εργατών το ιδιοποιούνται ατομικά οι κεφαλαιοκράτες. Η αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την ατομική κεφαλαιοκρατική μορφή ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της παραγωγής, που είναι η βασική αντίθεση του καπιταλισμού, αποτελεί τη βάση των οικονομικών κρίσεων υπερπαραγωγής. Έτσι το αναπόφευκτο των κρίσεων έχει τις ρίζες του μέσα στο ίδιο σύστημα της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας

      Η βασική αντίθεση του καπιταλισμού εκδηλώνεται σαν αντίθεση ανάμεσα στην οργάνωση της παραγωγής στα πλαίσια των χωριστών επιχειρήσεων και στην αναρχία της παραγωγής στα πλαίσια των χωριστών επιχειρήσεων και στην αναρχία της παραγωγής σ’ όλη την κοινωνία. Σε κάθε ξεχωριστό εργοστάσιο, η εργασία των εργατών είναι οργανωμένη και υποταγμένη στην ενιαία θέληση του επιχειρηματία. Στα πλαίσια όμως ολόκληρης της κοινωνίας, εξαιτίας της κυριαρχίας της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, βασιλεύει η αναρχία της παραγωγής, που αποκλείει τη σχεδιασμένη ανάπτυξη της οικονομίας. Για αυτό και παραβιάζονται αναπόφευκτα οι πολύπλοκοι όροι που είναι απαραίτητοι για την πραγματοποίηση του κοινωνικού προϊόντος στην κεφαλαιοκρατική διευρυμένη παραγωγή. Οι παραβιάσεις αυτές συσσωρεύονται βαθμιαία, ωσότου ξεσπάσει η κρίση, οπότε επέρχεται πλήρης εξάρθρωση του προτσές  ης πραγματοποίησης.

     Οι κεφαλαιοκράτες κυνηγώντας  το μέγιστο κέρδος διευρύνουν την παραγωγή, τελειοποιούν την τεχνική , εισάγουν νέες μηχανές και ρίχνουν στις αγορές τεράστιες ποσότητες εμπορευμάτων. Στην ίδια κατεύθυνση δρα και η συνεχής τάση μείωσης του ποσοστού κέρδους , τάση που προκαλείται από την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου. Οι επιχειρηματίες προσπαθούν ν’ αναπληρώσουν την πτώση του ποσοστού του κέρδους με αύξηση της μάζας του κέρδους, γιαυτό διευρύνουν τις διαστάσεις της παραγωγής, αυξάνουν την ποσότητα των παραγόμενων εμπορευμάτων.

    Έτσι τον καπιταλισμό τον χαρακτηρίζει η τάση διεύρυνσης της παραγωγής, η τάση μιας τεράστιας αύξησης των παραγωγικών δυνατοτήτων. Αλλά λόγω της εξαθλίωσης της εργατικής τάξης και της αγροτιάς  η αγοραστική ικανότητα των εργαζομένων μένει πίσω από την αύξηση της παραγωγής και σχετικά περιορίζεται. Γι’ αυτό  το λόγο η διεύρυνση της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής προσκρούει αναπόφευκτα στα στενά πλαίσια κατανάλωσης των βασικών μαζών πληθυσμού.

     Ο σκοπός της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής – η αποκόμιση κέρδους σε ολοένα αυξανόμενη κλίμακα – έρχεται αναπόφευκτα σε αντίθεση με το μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού, δηλ με την διεύρυνση της παραγωγής. Η κρίση είναι το σημείο εκείνο που  στην πορεία της κεφαλαιοκρατικής διευρυμένης αναπαραγωγής, όπου η αντίθεση αυτή εκδηλώνεται με την οξεία μορφή της υπερπαραγωγής εμπορευμάτων, που δεν μπορούν να πουληθούν.

     Η βασική αντίθεση του καπιταλισμού εκδηλώνεται στον ταξικό ανταγωνισμό ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη. Για τον καπιταλισμό είναι χαρακτηριστική η ρήξη ανάμεσα στους δύο σπουδαιότερους όρους της παραγωγής , ανάμεσα στα μέσα παραγωγής, που είναι συγκεντρωμένα στα χέρια των κεφαλαιοκρατών, και τους άμεσους παραγωγούς, που στερούνται μέσων παραγωγής και δεν διαθέτουν παρά μόνο την εργατική τους δύναμη. Αυτή η ρήξη εκδηλώνεται χτυπητά στις κρίσεις υπερπαραγωγής, οπότε στη μία μεριά παρουσιάζεται περίσσευμα μέσων παραγωγής και προϊόντων, πλεόνασμα κεφαλαίου, και στην άλλη- περίσσευμα εργατικής δύναμης, μάζες ανέργων που στερούνται μέσων συντήρησης.

     Οι κρίσεις είναι αναπόφευκτος συνοδοιπόρος του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Οι κρίσεις δεν μπορούν να εξαλειφθούν όσο υπάρχει ο καπιταλισμός.   

 κυκλικός χαρακτήρας της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Οι κεφαλαιοκρατικές κρίσεις υπερπαραγωγής επαναλαμβάνονται κατά ορισμένα χρονικά διαστήματα κάθε 8-12 χρόνια. Το αναπόφευκτο των κρίσεων καθορίζεται από τους γενικούς οικονομικούς νόμους του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής που δρουν σ’ όλες τις χώρες που ακολουθούν τον κεφαλαιοκρατικό δρόμο ανάπτυξης. Ταυτόχρονα η πορεία κάθε κρίσης , ο μορφές εκδήλωσης και οι ιδιομορφίες της εξαρτιέται επίσης από συγκεκριμένες συνθήκες ανάπτυξης της μιας ή της άλλης χώρας.

   Μερικότερες κρίσεις υπερπαραγωγής, που έπλητταν μεμονωμένους κλάδους της βιομηχανίας, είχαν παρουσιαστεί στην Αγγλία από τα τέλη ακόμα του XVIII και τις αρχές του XIX αιώνα. Η πρώτη βιομηχανική κρίση που αγκάλιασε την οικονομία της χώρας στο σύνολό της, ξέσπασε στην Αγγλία το 1825. Το 1836 η κρίση άρχισε στην Αγγλία και επεκτάθηκε στις ΗΠΑ. Η κρίση του 1847-1848 που αγκάλιασε την Αγγλία, μια σειρά χώρες της Ευρωπαϊκής ηπείρου και τις ΗΠΑ, ήταν κιόλας στην ουσία της μια παγκόσμια κρίση. Η κρίση του 1857 έπληξε τις κυριότερες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Την κρίση αυτή την ακολούθησαν οι κρίσεις του 1866, του 1873, του 1882 και του 1890. Η πιο βαθιά απ’ αυτές ήταν η κρίση του 1873 που σήμαινε την αρχή του περάσματος από τον προμονοπωλιακό καπιταλισμό στο μονοπωλιακό. Στον XX αιώνα κρίσεις παρουσιάστηκαν στα 1900-1903( η κρίση αυτή άρχισε στην Ρωσία, όπου οι συνέπειες της ήταν πολύ μεγαλύτερες απ’ οποιαδήποτε άλλη χώρα), στα 1907, στα 1920-1921, στα 1929-1933, στα 1937-1938, ύστερα από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στις ΗΠΑ στα 1948-1949 και στα 1953-1954. Στα τέλη του 1957 στις ΗΠΑ άρχισε μια νέα κρίση.

      Η περίοδος από την αρχή μιας κρίσης ως την αρχή της επόμενης κρίσης ονομάζεται κύκλος. Ο κύκλος αποτελείται από τέσσερις φάσεις. Κρίση, ύφεση, άνθηση, άνοδο. Η βασική φάση του κύκλου είναι η κρίση, που αποτελεί την αφετηρία του κύκλου.

      Κρίση είναι η φάση του κύκλου, όπου η αντίθεση ανάμεσα στην αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων και στον σχετικό περιορισμό της αγοραστικής δύναμης εκδηλώνεται με ραγδαία και καταστροφική μορφή. Σ’ αυτή τη φάση του κύκλου παρουσιάζεται υπερπαραγωγή εμπορευμάτων που δεν μπορούν να πουληθούν, γίνεται απότομη πτώση τιμών. Η μεγάλη έλλειψη μέσων πληρωμής συνοδεύεται από χρηματιστηριακό κραχ, που προκαλεί μαζικές χρεοκοπίες. Όλα αυτά οδηγούν στον απότομο περιορισμό της παραγωγής, στην αύξηση της ανεργίας, στην πτώση του μισθού εργασίας. Η υποτίμηση των εμπορευμάτων, η ανεργία, η άμεση καταστροφή μηχανών, εγκαταστάσεων και ολόκληρων επιχειρήσεων σημαίνουν τεράστια καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας. Με την καταστροφή και τον αφανισμό πλήθους επιχειρήσεων, με την καταστροφή ενός μέρους των παραγωγικών δυνάμεων η κρίση προσαρμόζει βίαια και σε μικρό χρονικό διάστημα  τις διαστάσεις της παραγωγής στις διαστάσεις της απορροφητικής ικανότητας της αγοράς. Οι  κρίσεις αποτελούν πάντα μια προσωρινή βίαιη εξομάλυνση των αντιθέσεων που υπάρχουν, βίαιες εκρήξεις, που για μια στιγμή αποκαθιστούν τη διαταραγμένη ισορροπία    Κ.Μάρξ

      Ύφεση είναι η φάση του κύκλου που ακολουθεί άμεσα την κρίση.Τη φάση αυτή του κύκλου την χαρακτηρίζει το γεγονός ότι η βιομηχανική παραγωγή βρίσκεται σε κατάσταση στασιμότητας, ο τιμές των εμπορευμάτων είναι χαμηλές, το εμπόριο διεξάγεται χαλαρά και υπάρχει άφθονο ελεύθερο χρηματικό κεφάλαιο. Στην περίοδο της ύφεσης δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την κατοπινή αναζωογόνηση και άνοδο. Τα συσσωρευμένα αποθέματα εμπορευμάτων εν μέρει καταστρέφονται και εν μέρει ξεπουλιούνται σε χαμηλές τιμές. Οι κεφαλαιοκράτες προσπαθούν να βρουν διέξοδο από την κατάσταση στασιμότητας της παραγωγής με την ελάττωση των εξόδων παραγωγής. Τον σκοπό αυτό τον πετυχαίνουν, πρώτον, εντείνοντας με κάθε τρόπο την εκμετάλλευση των εργατών, ελαττώνοντας το μισθό εργασίας και ανεβάζοντας την εντατικότητα της εργασίας, δεύτερο, επανεξοπλίζοντας  τις επιχειρήσεις, ανανεώνοντας το πάγιο το πάγιο κεφάλαιο, εισάγοντας τεχνικές τελειοποίησης που σκοπό έχουν να κάνουν την επιχείρηση επικερδή ακόμα και με τις χαμηλές τιμές που έχουν διαμορφωθεί λόγω κρίσης. Η ανανέωση του πάγιου κεφαλαίου δίνει ώθηση στην αύξηση της παραγωγής σε μια σειρά από κλάδους. Οι επιχειρήσεις που παράγουν τεχνικό εξοπλισμό παίρνουν παραγγελίες και με τη σειρά τους παρουσιάζουν ζήτηση σε λογής-λογής πρώτες  ύλες και υλικά. Έτσι αρχίζει η έξοδος από την ύφεση και συντελείται το πέρασμα στην αναζωογόνηση.

    Αναζωογόνηση είναι η φάση του κύκλου, που στη διάρκειά της  οι επιχειρήσεις συνέρχονται από τους κλονισμούς και οι κεφαλαιοκράτες καταπιάνονται με τη διεύρυνση της παραγωγής. Σιγά σιγά το επίπεδο της παραγωγής φτάνει τις προηγούμενες διαστάσεις, οι τιμές ανεβαίνουν, τα κέρδη αυξάνουν. Η αναζωογόνηση μετατρέπεται σε άνοδο.

    Άνοδος  είναι η φάση του κύκλου, που στη διάρκεια της η παραγωγή ξεπερνά το ανώτερο σημείο που είχε φτάσει στον προηγούμενο κύκλο, στις παραμονές της κρίσης. Τον καιρό της ανόδου κτίζονται νέες βιομηχανικές επιχειρήσεις, κατασκευάζονται νέες σιδηροδρομικές γραμμές κτλ. Οι τιμές αυξάνουν, οι έμποροι επιδιώκουν να αγοράζουν όσο τα δυνατόν περισσότερα εμπορεύματα υπολογίζοντας σε παραπέρα ύψωση των τιμών, και έτσι σπρώχνουν τους βιομηχάνους σε ακόμα μεγαλύτερη διεύρυνση της παραγωγής. Οι τράπεζες παρέχουν με προθυμία δάνεια στους βιομηχάνους και τους εμπόρους. Όλα αυτά δίνουν τη δυνατότητα να διευρυνθούν οι διαστάσεις της παραγωγής και του εμπορίου πολύ πέρα από τα πλαίσια της απορροφητικής ικανότητας της αγοράς.  Έτσι δημιουργούνται οι όροι για την επόμενη κρίση υπερπαραγωγής.

     Πριν ξεσπάσει η κρίση, η παραγωγή φτάνει το πιο υψηλό επίπεδο, οι δυνατότητες όμως πώλησης φαίνονται ακόμα μεγαλύτερες. Υπερπαραγωγή υπάρχει ήδη, αλλά σε λανθάνουσα μορφή. Η κερδοσκοπία παραφουσκώνει τις τιμές και διογκώνει τη ζήτηση εμπορευμάτων. Τα περισσεύματα των εμπορευμάτων συσσωρεύονται. Οι πιστώσεις κρύβουν σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό την υπερπαραγωγή: Οι τράπεζες εξακολουθούν να πιστώνουν την βιομηχανία και το εμπόριο, συντηρώντας τεχνητά τη διεύρυνση της παραγωγής. Όταν η υπερπαραγωγή φτάσει στον ανώτατο βαθμό, ξεσπά η κρίση. Μετά επαναλαμβάνεται όλος ο κύκλος.

     Η κυκλική πορεία της κεφαλαιοκρατικής αναπαραγωγής βρίσκει τη συγκεκριμένη αντανάκλαση της στην οικονομική συγκυρία.

Συγκυρία ονομάζεται η γενική κατάσταση της οικονομίας σε μια ορισμένη περίοδο στην μια ή την άλλη χώρα, περιοχή, ή στον κεφαλαιοκρατικό κόσμο στο σύνολό του. Δείκτες της συγκυρίας είναι για την κίνηση της παραγωγής, των επενδύσεων σε βασικά έργα, της ανεργίας, του επιπέδου των μισθών, του εμπορίου, των τιμών, των τραπεζικών και των χρηματιστηριακών πράξεων, του ύψους του επιτοκίου κτλ. Οι αλλαγές της συγκυρίας έχουν σαν γενική βάση τους την εναλλαγή των φάσεων του κεφαλαιοκρατικού κύκλου.

Η κάθε κρίση δίνει ώθηση προς μια μαζική ανανέωση του πάγιου κεφαλαίου. Οι κεφαλαιοκράτες προσπαθώντας να ξανακάνουν επικερδείς τις επιχειρήσεις τους στις συνθήκες που οι τιμές έχουν πέσει απότομα, εντείνουν την εκμετάλλευση των εργατών, εισάγουν νέες μηχανές και εργαλειομηχανές, εφαρμόζουν νέες μεθόδους παραγωγής. Με την ένταση της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, την καταστροφή των μικροπαραγωγών, την καταβρόχθιση πολλών επιχειρήσεων των ανταγωνιστών τους, οι μεγάλοι κεφαλαιοκράτες πραγματοποιούν τοποθετήσεις κεφαλαίου. Έτσι η έξοδος από την κρίση δημιουργείται από εσωτερικές δυνάμεις του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.

Αλλά με το πέρασμα στην αναζωογόνηση και την άνοδο συσσωρεύονται αναπόφευκτα και πάλι παραβιάσεις των όρων της αναπαραγωγής, δυσαναλογίες, αντιθέσεις ανάμεσα στην αύξηση της παραγωγής και στα στενά πλαίσια της απορροφητικής ικανότητα της αγοράς. Γι’ αυτό το λόγο, ύστερα από ένα λίγο πολύ καθορισμένο χρονικό διάστημα, ξεσπάει αναπόφευκτα μια νέα κρίση αναπαραγωγής .’’Φυσικά οι περίοδοι τοποθέτησης κεφαλαίου είναι πολύ διαφορετικές και διίστανται. Ωστόσο η κρίση αποτελεί πάντα την αφετηρία μιας καινούριας μεγάλης τοποθέτησης. Επομένως αποτελεί επίσης- αν πάρουμε υπόψη όλη την κοινωνία- μια λίγο πολύ καινούργια υλική βάση για τον επόμενο κύκλο περιστροφής’’.

Στους αποφασιστικούς κλάδους της βιομηχανίας η διάρκεια της ζωής των βασικών μέσων παραγωγής, αν παρθεί υπόψη όχι μόνο η φυσική αλλά και η ηθική φθορά, φτάνει κατά μέσο όρο γύρω στα δέκα χρόνια. Η περιοδική, μαζική ανανέωση του πάγιου κεφαλαίου αποτελεί την υλική βάση της περιοδικότητας των κρίσεων, που επαναλαμβάνονται ταχτικά στη διάρκεια της ιστορίας του καπιταλισμού.

Κάθε κρίση προετοιμάζει το έδαφος για νέες κρίσεις. Με την ανάπτυξη του καπιταλισμού μεγαλώνει το βάθος και η καταστροφική δύναμη των κρίσεων.

Οι αγροτικές κρίσεις. Στον καπιταλισμό η βιομηχανία είναι η κυρίαρχη σφαίρα της κοινωνικής παραγωγής, που δεσπόζει πάνω στις άλλες σφαίρες και καθορίζει την ανάπτυξή τους. Η ανάπτυξη της κεφαλαιοκρατικής βιομηχανίας οδηγεί στην αναδιάρθρωση της αγροτικής οικονομίας πάνω σε κεφαλαιοκρατικές βάσεις. Στο βαθμό που η αγροτική οικονομία τραβιέται στην τροχιά των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων, πέφτει όλο και περισσότερο κάτω από την επίδραση των νόμων της κεφαλαιοκρατικής αναπαραγωγής, που οδηγούν αναπόφευκτα στις οικονομικές κρίσεις υπερπαραγωγής. Οι κρίσεις υπερπαραγωγής στην αγροτική οικονομία ονομάζονται αγροτικές κρίσεις……

Οι περιοδικές οικονομικές κρίσεις και η όξυνση των αντιθέσεων του καπιταλισμού. Οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν την βίαιη έκρηξη όλων των αντιθέσεων του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και οδηγούν αναπόφευκτα στο παραπέρα βάθεμα και όξυνση αυτών των αντιθέσεων

Κατά κανόνα οι κεφαλαιοκρατικές κρίσεις υπερπαραγωγής έχουν καθολικό χαρακτήρα. Αρχίζοντας από κάποιο κλάδο παραγωγής αγκαλιάζουν γρήγορα όλη την εθνική οικονομία. Αφού εκδηλωθούν σε μια ή περισσότερες χώρες, επεκτείνονται σε όλον τον κεφαλαιοκρατικό κόσμο.

Κάθε κρίση οδηγεί στον απότομο περιορισμό της παραγωγής, στην πτώση των χοντρικών τιμών των εμπορευμάτων και των χρηματιστηριακών τιμών των μετοχών, στην ελάττωση του όγκου του εσωτερικού και του εξωτερικού εμπορίου. Ο όγκος της παραγωγής πέφτει στο επίπεδο που υπήρχε πριν από κάμποσα χρόνια. Στον 19^ο αιώνα τον καιρό των κρίσεων οι κεφαλαιοκρατικές χώρες έπεφταν ως προς το επίπεδο της οικονομικής ζωής 3-5 χρόνια πίσω, ενώ στον 20^ο ρίχνονται δεκάδες χρόνια πίσω.

Οι οικονομικές κρίσεις αποκαλύπτουν ξεκάθαρα το ληστρικό χαρακτήρα του καπιταλισμού. Σε κάθε κρίση, μέσα σε συνθήκες εσχάτης ανέχειας εκατομμυρίων ανθρώπων, καταδικασμένων στην αθλιότητα και την πείνα, καταστρέφονται τεράστιες μάζες εμπορευμάτων που δεν μπορούν να πουληθούν – σιτάρι, πατάτες, γάλα, ζώα, βαμβάκι. Κλείνουν είτε πάνε για παλιοσίδερα ολόκληρα εργοστάσια, ναυπηγεία, υψικάμινοι. Καταστρέφονται σπαρτά δημητριακών και οι καλλιέργειες βιομηχανικών φυτών, ξεριζώνονται φυτείες οπωροφόρων δέντρων.

Οι κρίσεις προκαλούν ανυπολόγιστα δεινά στην εργατική τάξη, στις βασικές μάζες της αγροτιάς, σ’ όλους τους εργαζόμενους. Προκαλούν μαζική ανεργία που καταδικάζει σε αναγκαστική αργία, στην αθλιότητα και την πείνα εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια ανθρώπους. Οι κεφαλαιοκράτες επωφελούνται από την ανεργία για να εντείνουν την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, για να κατεβάσουν το βιοτικό επίπεδο τα εργαζομένων.

Οι κρίσεις επιδεινώνουν σε τεράστιο βαθμό την ανέχεια των εργαζομένων, την αγωνία τους για το αύριο. Οι προλετάριοι, που χρόνια ολόκληρα δεν βρίσκουν δουλειά, χάνουν την ειδικότητα τους. Πολλοί απ’ αυτούς μετά το τέλος της κρίσης, δεν μπορούν να γυρίσουν πια στην παραγωγή. Χειροτερεύουν οι συνθήκες στέγασης των εργαζόμενων, αυξάνει ο αριθμός τω άστεγων που περιπλανούνται στην χώρα ζητώντας δουλειά .Στα χρόνια των κρίσεων μεγαλώνει απότομα απότομα ο αριθμός των αυτοκτονιών ανθρώπων που έχουν περιέλθει σε απόγνωση αυξάνει η επαιτεία και η εγκληματικότητα.

Οι κρίσεις οδηγούν στην όξυνση των ταξικών αντιθέσεων ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη, ανάμεσα στις βασικές μάζες της αγροτιάς και στους τσιφλικάδες τους τοκογλύφους και τους κουλάκους που τις εκμεταλλεύονται. Στις συνθήκες κρίσης η εργατική τάξη χάνει πολλές κατακτήσεις που είχε κερδίσει ύστερα από μακροχρόνιο και σκληρό αγώνα ενάντια στους επιχειρηματίες και το αστικό κράτος. Αυτό δείχνει στους εργάτες πως ο μοναδικός δρόμος λύτρωσης από την εκμετάλλευση και την ανέχεια είναι η εξάλειψη του συστήματος της κεφαλαιοκρατικής μισθωτής δουλείας

Οι πιο πλατιές μάζες του προλεταριάτου, που καταδικάζονται από τις κρίσεις σε φοβερές στερήσεις, διαποτίζονται από ταξική συνείδηση και επαναστατική αποφασιστικότητα. Η ανικανότητα της αστικής τάξης να διευθύνει τις παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας υποσκαφτεί την πίστη των μικροαστικών στρωμάτων του πληθυσμού στο αναντικατάστατο του κεφαλαιοκρατικού συστήματος . Στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία οξύνεται η ταξική πάλη.

Τον καιρό των κρίσεων το αστικό κράτος έρχεται σε βοήθεια των κεφαλαιοκρατών με χρηματικές επιχορηγήσεις, που σε τελευταία ανάλυση τις πληρώνουν οι εργαζόμενες μάζες. Το κράτος, χρησιμοποιώντας τον μηχανισμό βίας και εξαναγκασμού, βοηθά τους κεφαλαιοκράτες να περάσουν σε επίθεση ενάντια στο βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης και της αγροτιάς. Αυτό μεγαλώνει την εξαθλίωση των εργαζόμενων μαζών. Ταυτόχρονα οι κρίσεις φανερώνουν την αδυναμία του αστικού κράτους απέναντι στους στοιχειακούς νόμους του καπιταλισμού.

Οι κρίσεις αποτελούν την πιο εύγλωττη μαρτυρία ότι οι παραγωγικές δυνάμεις που δημιούργησε ο καπιταλισμός ξεπέρασαν τα πλαίσια των αστικών σχέσεων παραγωγής και γι’ αυτό ο λόγο οι τελευταίες έγιναν τροχοπέδη στην παραπέρα ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων .

Η κρίση δείχνει ότι η σύγχρονη κοινωνία θα μπορούσε να παράγει ασύγκριτα περισσότερα προϊόντα για την καλυτέρευση της ζωής όλου του εργαζόμενου λαού, αν δεν είναι αρπαχθεί η γη, τα εργοστάσια, οι μηχανές κτλ από μια χούφτα ατομικούς ιδιοκτήτες, που βγάζουν εκατομμύρια από τη λαϊκή εξαθλίωση . Λένιν. Κάθε κρίση φέρνει πιο κοντά την κατάρρευση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.

Επειδή στις κρίσεις εκδηλώνονται πολύ καθαρά και με μεγάλη οξύτητα οι άλυτες αντιθέσεις το καπιταλισμού, που δείχνουν ότι ο χαμός του είναι αναπόφευκτος, οι αστοί οικονομολόγοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να καλύψουν την πραγματική φύση και τα αίτια των κρίσεων. Προσπαθώντας να κρύψουν το γεγονός ότι οι κρίσεις είναι αναπόφευκτες στον καπιταλισμό, συχνά κηρύττουν πως αυτές είναι αποτέλεσμα συμπτωματικών αιτίων, που μπορούν τάχα να εξαλειφθούν χωρίς να πάψει να υπάρχει το κεφαλαιοκρατικό σύστημα οικονομίας.

Γι’ αυτό τον σκοπό οι οικονομολόγοι της αστικής τάξης παρουσιάζουν σαν τελική αιτία των κρίσεων είτε τη συμπτωματική  παραβίαση  της αναλογίας ανάμεσα στους κλάδους παραγωγής, είτε τη πρόσκαιρη καθυστέρηση της κατανάλωσης σε σχέση με την παραγωγή. Για την θεραπεία του καπιταλισμού από τις κρίσεις συνιστούν την εξαφάνιση τέτοιων μορφών κατανάλωσης όπως είναι το κυνήγι των εξοπλισμών και οι πόλεμοι. Αλλά τόσο η δυσαναλογία της παραγωγής όσο και η αντίθεση ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση είναι αναπόφευκτες μορφές εκδήλωσης της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού, που δεν μπορεί να εκλείψει όσο υπάρχει καπιταλισμός. Μερικοί αστοί οικονομολόγοι φτάνουν στο σημείο να ισχυρίζονται πως οι κρίσεις γεννιούνται, λέει, από την κίνηση κηλίδων του ήλιου, που επιδρούν τάχα στη σοδειά και σ’ όλη την οικονομική ζωή.

Για ν’ αποκρύψουν το γεγονός ότι οι κρίσεις είναι αναπόφευκτες στον καπιταλισμό οι αστοί οικονομολόγοι, σκαρώνουν πολυάριθμες θεωρίες της συγκυρίας  σύμφωνα με τις οποίες οι διακυμάνσεις, της συγκυρίας που αντανακλούν την κυκλική πορεία της κεφαλαιοκρατικής αναπαραγωγής, οφείλεται σε ένα πλήθος λογής λογής παραγόντων συμπτωματικής ή παραγωγικής μορφής. Στα χρονικά διαστήματα ανάμεσα στις κρίσεις, οι συνήγοροι της αστικής τάξης κάνουν συνήθως πομπώδεις δηλώσεις ότι τέθηκε τέρμα στις κρίσεις, ότι ο καπιταλισμός μπήκε στο δρόμο ανάπτυξης χωρίς κρίσεις. Ωστόσο η επόμενη κρίση δείχνει πόσο λαθεμένες είναι αυτές οι διαβεβαιώσεις. Η ζωή αποδεικνύει συνεχώς πως όλες αυτές οι συνταγές για την θεραπεία του καπιταλισμού από τις κρίσεις είναι πέρα για πέρα ασύστατες.

Η ιστορική τάση εξέλιξης του καπιταλισμού. Το προλεταριάτο, νεκροθάφτης του καπιταλισμού. Ύστερα από τη μετατροπή του καπιταλισμού σε κυρίαρχο καθεστώς, το προτσές της συγκέντρωσης της ιδιοκτησίας σε λίγα χέρια προχώρησε με γιγάντια βήματα. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού οδηγεί στην καταστροφή των μικροπαραγωγών, που καταλήγουν στις γραμμές της στρατιάς των μισθωτών εργατών. Παράλληλα οξύνεται ο συναγωνισμός ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες, με αποτέλεσμα ένας κεφαλαιοκράτης να εξαφανίζει πολλούς. Η συγκέντρωση του κεφαλαίου του κεφαλαίου σημαίνει συσσώρευση τεράστιου πλούτου στα χέρια ενός όλο και πιο στενού κύκλου ατόμων

    Αναπτύσσοντας τις παραγωγικές δυνάμεις κοινωνικοποιώντας την παραγωγή, ο καπιταλισμός δημιουργεί τις υλικές προϋποθέσεις για το σοσιαλισμό. Ταυτόχρονα ο καπιταλισμός γεννάει τον νεκροθάφτη του στο πρόσωπο της εργατικής τάξης, που εμφανίζεται στο ρόλο του καθοδηγητή και του ηγέτη όλων των εργαζόμενων και εκμεταλλευόμενων μαζών. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας συνοδεύεται από την αριθμητική αύξηση του προλεταριάτου, από ο μεγάλωμα της συσπείρωσης, της συνειδητότητας και οργανωτικότητας του. Το προλεταριάτο ξεσηκώνεται ολοένα και πιο αποφασιστικά στη πάλη ενάντια στο κεφάλαιο. Η ανάπτυξη της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας, που οδηγεί στην όξυνση τω εσωτερικών της ανταγωνιστικών αντιθέσεων και στην ένταξη της ταξικής πάλης, προετοιμάζει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την νίκη του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη.

   Θεωρητική έκφραση των θεμελιακών συμφερόντων της εργατικής τάξης είναι ο Μαρξισμός – ο επιστημονικός σοσιαλισμός , που αποτελεί μια ολοκληρωμένη και αρμονική κοσμοθεωρία. Ο επιστημονικός σοσιαλισμός διδάσκει το προλεταριάτο να ενώνεται για την ταξική πάλη ενάντια στην αστική τάξη. Τα ταξικά συμφέροντα του προλεταριάτου συμπίπτουν με τα συμφέροντα της προοδευτικής ανάπτυξης της κοινωνίας συγχωνεύονται με τα συμφέροντα της συντριπτικής πλειοψηφίας της κοινωνίας, γιατί η σοσιαλιστική επανάσταση σημαίνει εξάλειψη κάθε εκμετάλλευσης γενικά.

     Αν στην αυγή του καπιταλισμού λίγοι σφετεριστές – οι κεφαλαιοκράτες και οι τσιφλικάδες- απαλλοτρίωναν τις λαϊκές μάζες, η ανάπτυξη του καπιταλισμού οδηγεί στην αναπόφευκτη απαλλοτρίωση τω λίγων σφετεριστών από τις λαϊκές μάζες. Το μονοπώλιο του κεφαλαίου μετατρέπεται σε δεσμά του τρόπου παραγωγής που άνθησε μαζί του και κάτω απ’ αυτό. Η συγκεντροποίηση των μέσων παραγωγής και η κοινωνικοποίηση της εργασίας φτάνουν σ’ ένα σημείο, όπου δεν συμβιβάζονται με το κεφαλαιοκρατικό τους περίβλημα. Το περίβλημα αυτό σπάει. Σημαίνει το τέλος της κεφαλαιοκρατικής ατομικής ιδιοκτησίας. Οι απαλλοτριωτές απαλλοτριώνονται Κ.Μαρξ

     Αυτή είναι η ιστορική τάση εξέλιξης του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής.

Πηγή  Πολιτική οικονομία, Ακαδημία επιστημών Ε.Σ.Σ.Δ.