Μη χρησιμοποιείς μάταια την ιδέα του κομμουνισμού (ΙΙ)

Λαϊκή κυριαρχία ή Λαϊκή Συμμαχία; Η παραποίηση της μαρξιστικής-λενινιστικής έννοιας του λαού

Σε συνέχεια προηγούμενης ανάρτησης, που σκοπό είχε να δείξει πόσο αντιδραστικός είναι ο οπορτουνιστικός σφετερισμός κομμουνιστικών όρων με τη δικαιολογία της ‘επικαιροποίησής’ τους, ακολουθεί το δεύτερο μέρος της ανάλυσης του κειμένου της Jodi Dean. Αυτή τη φορά θα εστιάσουμε την προσοχή μας στο παρακάτω απόσπασμα:

Η κυριαρχία είναι μια καλύτερη ονομασία της εξουσίας του λαού σε σύγκριση με τη δικτατορία. Ιστορικά, η δικτατορία δηλώνει μια προσωρινή ρύθμιση. Είτε ως πρόβλεψη του ρωμαϊκού συντάγματος είτε ως ένα βήμα προς τον μαρασμό του κράτους, η δικτατορία σημαίνει την κατ’ εξαίρεση σύγκλιση της νομιμότητας και της ανομίας, της ισχύος και του δικαίου. Η περιορισμένη χρονικότητά της, που ενέχει έκτακτα μέτρα και καταστάσεις εξαίρεσης,  επιτρέπει πράξεις που συντελούνται έξω από σχέσεις λογοδοσίας και ελέγχου, πράξεις που δικαιολογούνται μόνον από τον επαναστατικό ζήλο.  Ως εξαιρέσεις, συμβάλλουν σε καταχρηστική βία και δεν περιορίζονται στην αναπόφευκτη βία. Η κατάχρηση και η υπερβολή γίνονται ένα με την κατάσταση. Είναι καλύτερο η βία της εξουσίας να παραμένει μια εξαίρεση, κάτι κακό, το οποίο απαιτεί δικαιολόγηση: ήταν αναγκαία ή επεδίωκε την εκδίκηση, την απόλαυση, την προώθηση μερικών συμφερόντων; Εξυπηρετούσε το κοινό καλό; Η επαναστατική μανία του λαού δεν έχει όριο και είναι ανεξέλεγκτη. Αλλά αυτή δεν μπορεί και δεν πρέπει να ενσωματωθεί σε μια κυβερνητική ή συνταγματική μορφή (είτε πρόκειται για τη δικτατορία του προλεταριάτου είτε για την κυριαρχία του λαού). Κάτι τέτοιο θα προκαλούσε και θα επέτρεπε καταχρηστικά μέτρα στο όνομα της επαναστατικής αλλαγής, σαν ο μετασχηματισμός του λαού να ήταν μια διαδικασία που θα μπορούσε να λάβει τέλος.  

Ας δούμε μία μία τις θέσεις που παραθέτει η καθηγήτρια στο παραπάνω απόσπασμα ώστε να καταλήξουμε στις αποπροσανατολιστικές διαστρεβλώσεις που οδηγούν αυτές οι θέσεις. Κατ’ αρχάς, η Dean προτείνει τον όρο ‘λαϊκή κυριαρχία’ ως όρο προτιμότερο για να ονομάσουμε την εξουσία του λαού από τον όρο ‘δικτατορία’. Η καθηγήτρια Dean προτείνει να ‘επιλέξουμε’ αυτή την ονομασία για το λόγο ότι ‘η δικτατορία ιστορικά δηλώνει μία προσωρινή ρύθμιση, την κατ’ εξαίρεση σύγκλιση της νομιμότητας και της ανομίας, της ισχύος και του δικαίου’. Η δικτατορία του προλεταριάτου για την καθηγήτρια θα σήμαινε πως ‘η επαναστατική μανία του λαού [που] δεν έχει όριο και είναι ανεξέλεγκτη’ ‘θα επέτρεπε καταχρηστικά μέτρα στο όνομα της επαναστατικής αλλαγής’. Αντίθετα, σύμφωνα με την Dean, ‘η βία της εξουσίας είναι καλύτερο να παραμένει μία εξαίρεση, κάτι κακό, το οποίο απαιτεί δικαιολόγηση’.

Ακούγονται τόσο λογικά και όμορφα όσα μας λέει η καθηγήτρια στα αυτιά της αστικής τάξης και όλων των αντιδραστικών στοιχείων της κοινωνίας. Παρόλαυτα, η καθηγήτρια υποτίθεται πως μιλά για επικαιροποίηση της κομμουνιστικής ορολογίας -και πρακτικής κατ’ επέκταση. Άλλωστε το όνομα του τελευταίου βιβλίου της είναι ‘Ο κομμουνιστικός ορίζοντας’. Πώς είναι δυνατό να καταλήγει σε τόσο αντιδραστικές θέσεις, αναρωτιέται κανείς; Σε αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απάντηση.

Ας ξεκινήσουμε λέγοντας πως το ζήτημα του πως θα αποκαλέσουμε την λαϊκή εξουσία δεν είναι ένα απλό ζήτημα. Η απόρριψη του ονόματος ‘δικτατορία’ από την Dean δεν διαφέρει σε τίποτα από την απόρριψη της ουσίας της δικτατορίας του προλεταριάτου, της αναγκαιότητας δηλαδή της επαναστατικής κατάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη, της συντριβής του αστικού κράτους, δηλαδή της δικτατορίας της αστικής τάξης, και της αντικατάστασής του από τη δικτατορία του προλεταριάτου. Ας δούμε γιατί.

Λαϊκή κυριαρχία ή Λαϊκή συμμαχία; Η έννοια του λαού σε αυτές τις δύο φράσεις -που εκφράζουν εκ διαμέτρου αντίθετες θεωρητικές και πολιτικές θέσεις- είναι ποιοτικά διαφορετική. Η έννοια της λαϊκής κυριαρχίας είναι απόλυτα δεκτή και συμβατή με την αστική ιδεολογία. Μην ξεχνάμε πως στο άρθρο 1 παράγραφος 2 του Συντάγματος η λαϊκή κυριαρχία ορίζεται ως το θεμέλιο του πολιτεύματος. Βέβαια οι κομμουνιστές ξέρουν πως η λαϊκή κυριαρχία προϋποθέτει μία αφηρημένη έννοια του λαού σαν άμορφη μάζα, χωρίς ταξική συνείδηση. ‘Τη λαϊκή κυριαρχία, τη λαϊκή εντολή, τη λαϊκή θέληση, την επικαλούνται μόνον όταν ο λαός αποδέχεται τα ισχύοντα. Όταν αποφασίσει τα αντίθετα, τότε η λαϊκή θέληση καρατομείται’^[1]. Η λαϊκή κυριαρχία, ως έννοια του αστικού νομικο-πολιτικού εποικοδομήματος, προϋποθέτει την αφηρημένη και ακίνδυνη αυτή έννοια του λαού.

Όταν η Jodi Dean αναφέρεται στη λαϊκή κυριαρχία έχει στο νου της μία αφηρημένη έννοια του ‘λαού ως εμάς των υπολοίπων’, του 99%. Αυτή η αφηρημένη θεώρηση του λαού -που αντικαθιστά για την Dean το προλεταριάτο ως επαναστατικό υποκείμενο- είναι αντιδραστική ακριβώς για το λόγο ότι αποπροσανατολίζει το κίνημα με αεροβασίες. Οπορτουνιστικές θεωρήσεις τέτοιου είδους καλλιεργούν την ψευδαίσθηση στον αληθινό λαό πως ίσως τελικά αρκεί αυτό το 99%, ‘εμείς οι υπόλοιποι’, να ψηφίσουμε στις κοινοβουλευτικές εκλογές το ΣΥΡΙΖΑ ώστε να ‘έρθει ο σοσιαλισμός’. Ακόμα χειρότερα, υψώνεται το εμπόδιο της μικροαστικής ψευδαίσθησης πως η κατάκτηση ή μη της πλειοψηφίας των εργαζομένων (και κατ’ επέκταση του πληθυσμού) με το μέρος του προλεταριάτου εξαρτάται από την απόκτηση της πλειοψηφίας των ψήφων  στις εκλογές μέσα σε συνθήκες κυριαρχίας της αστικής τάξης -ή αλλιώς σε συνθήκες δικτατορίας της αστικής τάξης.

Εκ διαμέτρου αντίθετη είναι η έννοια του λαού που προϋποθέτει η ‘Λαϊκή Συμμαχία’ για τη συγκρότηση της οποίας μάχεται η εργατική τάξη και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Η Λαϊκή Συμμαχία περιλαμβάνει τη ‘συσπείρωση της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης με το ΚΚΕ και την προσέλκυση πρωτοπόρων τμημάτων των λαϊκών στρωμάτων’^[2]. Αυτή τη διαδικασία, βέβαια, δεν πρέπει να τη βλέπουμε μηχανιστικά, αλλά διαλεκτικά, διότι αναγκαστικά θα περάσει από διάφορες φάσεις. Ας ανατρέξουμε πάλι στα λόγια του Λένιν:

Το προλεταριάτο διεξάγει την ταξική του πάλη, ανατρέποντας την αστική τάξη, χωρίς να περιμένει να διενεργηθεί γι’ αυτό καμιά προκαταρκτική ψηφοφορία (από την αστική τάξη, κάτω από το ζυγό της). Συνάμα το προλεταριάτο ξέρει πολύ καλά πως για την επιτυχία της επανάστασής του, για την επιτυχή ανατροπή της αστικής τάξης πρέπει να έχει οπωσδήποτε τη συμπάθεια της πλειοψηφίας των εργαζομένων (και συνεπώς και της πλειοψηφίας του πληθυσμού)^[3].

Θα επανέλθουμε στο πως εξασφαλίζεται η πλειοψηφία αφού ξεκαθαρίσουμε το περιεχόμενο της έννοιας του λαού στη φράση Λαϊκή Συμμαχία. Καθώς ξεκινήσαμε να λέμε, η Λαϊκή Συμμαχία είναι η μορφή έκφρασης της συμμαχίας του εργατικού κινήματος, των κινημάτων των αυτοαπασχολούμενων στις πόλεις και των αγροτών. ‘Με την πρωτοπόρα δράση των δυνάμεων του ΚΚΕ σε μη επαναστατικές συνθήκες, αποτελούν το πρόπλασμα για τη διαμόρφωση του επαναστατικού εργατικού-λαϊκού μετώπου σε επαναστατικές συνθήκες’^[4].

Οι εργατικές και λαϊκές μάζες, μέσα από την πείρα της συμμετοχής τους στην οργάνωση της πάλης σε κατεύθυνση σύγκρουσης με τη στρατηγική του κεφαλαίου, θα πείθονται για την ανάγκη να πάρει η οργάνωση και η αντιπαράθεσή τους χαρακτήρα εφ' όλης της ύλης και με όλες τις μορφές σύγκρουσης με την οικονομική, πολιτική κυριαρχία του κεφαλαίου.

Σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, το επαναστατικό εργατικό-λαϊκό μέτωπο με όλες τις μορφές δράσης του μπορεί να γίνει το κέντρο της λαϊκής εξέγερσης ενάντια στην καπιταλιστική εξουσία, υπερισχύοντας σε βασικές περιοχές, ιδιαίτερα στα βιομηχανικά-εμπορικά-συγκοινωνιακά κέντρα, κέντρα επικοινωνιών- ενέργειας, ώστε να επιτευχθεί η πλήρης αδρανοποίηση των μηχανισμών της αστικής εξουσίας και η εξουδετέρωσή τους, η ανατροπή της δικτατορίας της αστικής τάξης, η ανάδειξη και επικράτηση των λαογέννητων επαναστατικών θεσμών, που παίρνουν στα χέρια τους τη νέα οργάνωση της κοινωνίας, η εγκαθίδρυση της επαναστατικής εργατικής εξουσίας^[5].

Βλέπουμε εδώ πως η έννοια του λαού που προϋποθέτει η Λαϊκή Συμμαχία είναι μια συγκεκριμένη έννοια του λαού, μια επιστημονική έννοια του λαού, που έχει αναλυθεί με βάση την μαρξική θεωρία της πάλης των τάξεων. Η έννοια του λαού της Λαϊκής Συμμαχίας είναι, όπως είχαμε δει και στο Λούκατς, μια έννοια που εκφράζει συγκεκριμένα τη συμμαχία γύρω από την πρωτοπόρο εργατική τάξη και το κόμμα της, όλων των καταπιεσμένων στρωμάτων, των οποίων τα συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα από την εργατική εξουσία. Παρά την αντικειμενικά διαφορετική φύση των ταξικών στόχων μεταξύ των συμμάχων, η Λαϊκή Συμμαχία είναι αντικειμενικά αναγκαία για την πραγματοποίηση των στόχων αυτών μέσα από κοινό αγώνα. Εξάλλου, η μαρξιστική-λενινιστική ανάλυση -σε αντίθεση με την αφηρημένη κακοποίηση της από μικροαστούς θεωρητικούς, όπως η Dean- βλέπει διαλεκτικά τον ρόλο του λαού, του εργατικού-λαϊκού μετώπου, στα διάφορα ιστορικά στάδια -σε μη επαναστατικές συνθήκες και σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης.

Η Λαϊκή Συμμαχία συγκροτείται όχι για να οδηγήσει στη λαϊκή κυριαρχία, στην κυριαρχία εμάς των υπολοίπων, του 99%. Η Λαϊκή Συμμαχία συγκροτείται για να οδηγήσει στην εργατική εξουσία, στη δικτατορία του προλεταριάτου. Αντίθετα, η λαϊκή κυριαρχία είναι μία τρύπα στο νερό.

---

[1] Ιδεολογική επιτροπή του ΚΚΕ, Θεωρητικά ζητήματα στο πρόγραμμα του ΚΚΕ, σελ. 79, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή

[2] Πρόγραμμα ΚΚΕ

[3] Β.Ι. Λένιν, Άπαντα, τομ. 39, σελ. 219, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

[4] Πρόγραμμα ΚΚΕ

[5] ό.π.