Ο ρόλος της εμπορικής πίστης στον καπιταλισμό και τι γίνεται όταν αυτή χάνεται

Στον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής από τα πρώτα στάδια της εμφάνισης του και στις μέρες μας ακόμη περισσότερο θεμελιώδες ρόλο στην λειτουργία και την ανάπτυξη του παίζει η πίστη.

Κάθε μέρα ακούμε αυτή τη λέξη , πίστη, πιστωτής, πίστωση κτλ. Η πίστη στον καπιταλισμό είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του που όταν κλονιστεί, το σύστημα παύει πλέον να λειτουργεί ομαλά και μπαίνει σε φάση κρίσης, μέχρις ότου η πίστη να αποκατασταθεί ξανά οπότε το καπιταλιστικό σύστημα ξαναμπαίνει σε μια ομαλή φάση λειτουργίας.

Τι σημαίνει όμως πίστη  στον καπιταλιστικό τρόπο ανάπτυξης και πως αυτή βοηθά να αναπτυχθεί και να εξελιχθεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής; Θα προσπαθήσουμε να κάνουμε κατανοητή αυτή την έννοια μέσα από μερικά παραδείγματα

Ας υποθέσουμε λοιπόν πως έχουμε έναν πωλητή – μαγαζάτορα που πουλάει ας πούμε πλαστικές λεκάνες. Αυτός λοιπόν όταν παραλαμβάνει από τον έμπορο μια παρτίδα από λεκάνες του δίνει ένα χρεόγραφο, μια επιταγή πχ που λήγει σε δυο μήνες. Η επιταγή αυτή δεν είναι χρήμα αλλά μια υπόσχεση. Με αυτό το χαρτί υπόσχεται ο πωλητής πως σε δυο μήνες θα πουλήσει το εμπόρευμα και θα του δώσει τότε  τα χρήματα του. Με την σειρά του έμπορος αποδέχεται το χρεόγραφο αυτό διότι πιστεύει τον πωλητή πως πράγματι σε δυο μήνες θα ξεπουλήσει το εμπόρευμα και θα χει τα χρήματα. Με την σειρά του τώρα ο έμπορος δίνει αυτήν επιταγή στον εισαγωγέα για να παραλάβει το εμπόρευμα.

 Δίνοντας του την επιταγή προφανώς ούτε αυτός του δίνει χρήματα αλλά μια υπόσχεση ότι σε δυο μήνες που θα έχει στην διάθεση του τα χρήματα θα εξοφλήσει. Ο εισαγωγέας λοιπόν  εμπιστεύεται και τον έμπορο και τον πωλητή και παίρνει την επιταγή. Ο εισαγωγέας τώρα , με την σειρά του δίνει αυτή την επιταγή στον εξαγωγέα μιας άλλης χώρας, που φτιάχνονται οι λεκάνες, και του λέει. Όταν ο πωλητής πουλήσει τις λεκάνες και πάρει τα χρήματα , θα τα δώσει στον έμπορο, ο έμπορος σε μένα και εγώ σε σένα.  Ο εξαγωγέας τον εμπιστεύεται και παίρνει την επιταγή. Αυτός με την σειρά του θα την δώσει στον βιομήχανο που παράγει τις λεκάνες κι ο βιομήχανος σ αυτόν με τις πρώτες ύλες.

Όπως βλέπουμε σε αυτό το παράδειγμα διενεργήθηκε ένας ολόκληρος οικονομικός κύκλος χωρίς να χρειαστούν χρήματα. Όλος ο κύκλος έγινε βασισμένος πάνω σε μια επιταγή, δηλαδή πάνω σε μια υπόσχεση. Με λίγα λόγια ο οικονομικός κύκλος του παραδείγματος έγινε χωρίς ανταλλαγή εμπορεύματος με χρήματα αλλά βασισμένος πάνω στην εμπορική πίστη.

Αυτό το πράγμα στον καπιταλισμό γίνεται κάθε μέρα, εκατομμύρια φορές την μέρα όταν αυτός βρίσκεται σε φάση ομαλής λειτουργίας και είναι πολύ σπουδαίο γι αυτόν. Ας δούμε γιατί είναι πολύ σπουδαίο.

Καταφέρνοντας να διαγράψεις έναν οικονομικό κύκλο χωρίς λεφτά ουσιαστικά αυτό που κάνεις είναι να κινήσεις ένα προϊόν από την παραγωγή ως την κατανάλωση του χωρίς να χρειαστεί ν αντλήσεις χρήματα από την κοινωνία. Με τον τρόπο αυτό εξοικονομούνται χρήματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλες οικονομικές δραστηριότητες οι οποίες δεν θα γίνονταν ή θα γίνονταν με καθυστέρηση εάν δεν υπήρχαν τα χρήματα αυτά, άρα με τον τρόπο αυτό εξουδετερώνεις ένα χαλινάρι της καπιταλιστικής ανάπτυξης δηλ την έλλειψη ρευστότητας. Ας δούμε όμως τι λέει και κάποιος επίκαιρος φιλόσοφος γι αυτό το θέμα ….

….Προηγούμενα («Τό Κεφάλαιο» Βιβλίο I . κεφ. ΠΙ, 3, β) έδειξα, πώς από την απλή εμπορευματική κυκλοφορία αναπτύσσεται ή λειτουργία του χρήματος σαν μέσου πληρωμής και μαζί μ' αυτήν αναπτύσσεται μια σχέση πιστωτή και οφειλέτη ανάμεσα στους εμπορευματοπαραγωγούς και εμπορευματεμπόρους. Με την ανάπτυξη τού εμπορίου και του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, ο όποιος παράγει, παίρνοντας υπόψη μόνο την κυκλοφορία, αύτή ή φυσική βάση τού πιστωτικού συστήματος διευρύνεται, γενικεύεται, τελειοποιείται.

Έν γένει το χρήμα λειτουργεί εδώ μόνο σαν μέσο πληρωμής, δηλαδή το εμπόρευμα πουλιέται όχι έναντι χρήματος, αλλά έναντι μιας γρα­πτής υπόσχεσης πληρωμής σε μια καθορισμένη προθεσμία.

 Αυτές τ ι ς υποσχέσεις πληρωμής μπορούμε για λόγους συντομίας να τις συμπε­ριλάβουμε όλες στη γενική κατηγορία των συναλλαγματικών. "Ως τη μέρα της λήξης και της πληρωμής τους αυτές οι ίδιες οι συναλ­λαγματικές κυκλοφορούν με τη σειρά τους επίσης σαν μέσα πληρω­μής και αποτελούν το καθεαυτό εμπορικό χρήμα. Στο βαθμό, πού συμψηφίζονται τελικά με την ισοστάθμιση απαιτήσεων και χρεών, λειτουργούν απόλυτα σαν χρήμα, γιατί δεν ακλουθεί μετά κανενός είδους τελική μετατροπή σε χρήμα. "Όπως αυτές οι αμοιβαίες προκαταβολές των παραγωγών και των έμπορων μεταξύ τους απο­τελούν την αληθινή βάση της Πίστης, έτσι το. κυκλοφοριακό τους όργανο, η συναλλαγματική, επιτελεί τη βάση του καθεαυτού πιστωτικού χρήματος, των τραπεζογραμματίων κλπ. Αυτά τα τελευταία

δεν βασίζονται στη χρηματική κυκλοφορία, είτε πρόκειται για μεταλ­λικό χρήμα είτε για κρατικό χαρτονόμισμα, αλλά πάνω στην κυκλο­φορία των συναλλαγματικών.

Κάρλ Μάρξ , τα κεφάλαιο τόμος 3

Ας δούμε τώρα και μ ένα άλλο παράδειγμα πως η πίστη μπορεί να βοηθήσει τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής να αναπτυχθεί.

Ας υποθέσουμε λοιπόν πως έχουμε έναν επιχειρηματία, έναν κεφαλαιοκράτη, ο οποίος διαθέτει ας πούμε 100.000 ευρώ για να στήσει ένα εργοστάσιο που θα φτιάχνει κινητά τηλέφωνα. Αυτός με τα 100.000 του χιλιάρικα μπορεί να φτιάξει εργοστάσιο που θα παράγει κινητά μέτριας προς χαμηλής ποιότητας. Τι κάνει λοιπόν; Βρίσκει 100 ας πούμε άτομα και τους πείθει να του δώσουν από 1000 ευρώ ο καθένας, να του δώσουν δηλ κάποιες από τις καταθέσεις τους, λέγοντας τους πως με τα χρήματα αυτά θα φτιάξει ένα πολύ μεγάλο εργοστάσιο που θα παράγει πολύ σύγχρονα κινητά και πως μεσοπρόθεσμα τα χίλια αυτά ευρώ που έδωσαν θα αποδώσουν και αλλά χίλια. Τους πείθει λοιπόν κι αυτοί οι 100 του δίνουν από 1000 ευρώ ο καθένας κι αυτός τους δίνει ένα χαρτί, μια μετοχή, η οποία επί της ουσίας είναι μια υπόσχεση πως στο μέλλον αυτοί θα εισπράξουν πιο πολλά απ όσα έδωσαν.

Έτσι λοιπόν οι κεφαλαιοκράτες μέσω της πίστης χρησιμοποιούν ως κεφάλαιο όχι μόνο τα χρήματα τα δικά τους αλλά και της υπόλοιπης κοινωνίας , χρησιμοποιούν και τα χρήματα των καταθετών που έως τώρα δεν χρησιμοποιούνταν ως κεφάλαιο προς επένδυση.

Τι γίνεται όμως όταν κλονιστεί η εμπορική πίστη; Γιατί κλονίζεται η πίστη; Πως συνδέονται όλα αυτά με την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση; Αυτά είναι ερωτήματα που θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε αμέσως παρακάτω.

‘Όταν η εμπορική πίστη κλονιστεί

Ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής όταν βρίσκεται σε φάση ομαλής λειτουργίας ή σε φάση άνθησης επί της ουσίας βρίσκεται σε μια κατάσταση δυναμικής ισορροπίας.

Σε αυτή λοιπόν την στιγμή αυτό που χοντρικά γίνεται είναι ότι η πλειοψηφία των εμπορικών συναλλαγών διενεργείται με πιστωτικό χρήμα (πχ επιταγές) με αποτέλεσμα ο μεγάλος όγκος των νομισμάτων να χρησιμοποιείται για την κατανάλωση αγαθών. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως και για την κατανάλωση δεν χρησιμοποιείται πιστωτικό χρήμα, το αντίθετο μάλιστα, όμως είναι σαφές πως ο μεγάλος όγκος των νομισμάτων διατίθεται στην κατανάλωση αγαθών.

Τι γίνεται όμως όταν κλονιστεί η εμπορική πίστη; Κατ αρχάς θα πρέπει να πούμε πως η εμπορική πίστη στον καπιταλισμό κλονίζεται όταν το σύστημα φύγει από την φάση της ομαλής λειτουργίας του και μπει σε φάση κρίσης. Δηλαδή η κρίση κλονίζει την εμπορική πίστη και όχι το αντίστροφο.Επίσης οι κρίσεις στον καπιταλισμό είναι ενδογενείς,είναι κρίσεις που φυσιολογικά δημιουργεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής.Το πώς αυτές γίνονται  πιθανός να το αναπτύξουμε σε επόμενες αναρτήσεις μας διεξοδικά.

Όταν λοιπόν η εμπορική πίστη κλονιστεί τότε σε πολύ μεγάλο βαθμό παύουν οι εμπορικές συναλλαγές επί πίστωση διότι κανένας δεν εμπιστεύεται κανέναν να του δώσει εμπόρευμα αντί πιστωτικού χρήματος. Όλοι θεωρούνται από όλους αναξιόπιστοι και οι εμπορικές συναλλαγές γίνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό με πραγματικό χρήμα ( της μετρητοίς). Αυτό λοιπόν το φαινόμενο που παρατηρείται κυρίως στις οικονομικές κρίσεις δημιουργεί έναν καταρράκτη αντιδράσεων με οδυνηρές συνέπειες, όχι για τον καπιταλισμό τον ίδιο, αλλά για τους ανθρώπους που βιώνουν τον καπιταλισμό και τις κρίσεις του.

Τι γίνεται λοιπόν όταν το πιστωτικό χρήμα χάσει την ισχύ του και ο μεγάλος όγκος των εμπορικών συναλλαγών γίνει με πραγματικό χρήμα;

Αυτό που πρώτα απ όλα γίνεται είναι πως μεγάλος όγκος χαρτονομισμάτων μετατοπίζεται από την σφαίρα της κατανάλωσης στην σφαίρα της εμπορικής συναλλαγής. Δηλαδή απορροφούνται επί της ουσίας χρήματα που προορίζονταν για την καταναλωτική διαδικασία και χρησιμοποιούνται πλέον για να διεκπεραιώσουν τις εμπορικές συναλλαγές. Έτσι λοιπόν μοιραία μειώνεται και η καταναλωτική δύναμη των καταναλωτών μιας και αυτοί δεν έχουν τόσα χρήματα όσα πριν για να καταναλώσουν τα αγαθά που παράγονται. Αυτό λοιπόν με τη σειρά του οδηγεί στη μείωση της κατανάλωσης η οποία με της σειρά της οδηγεί σε περαιτέρω κλονισμό της εμπορικής πίστης.

 Έτσι λοιπόν η καπιταλιστική οικονομία μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί στην καταστροφή μεγάλου μέρους των μέσων παραγωγής και αυτό με τη σειρά του στην εκρηκτική αύξηση της ανεργίας, στην έλλειψη βασικών προϊόντων, σε κοινωνική εξαθλίωση και φτώχεια.

Αυτός ο φαύλος κύκλος κάποια στιγμή τελειώνει, αφού πρώτα όμως καταστρέψει ένα τεράστιο μέρος της παραγωγικής βάσης και αφού οδηγήσει τεράστιο μέρος του πληθυσμού σε οδυνηρές καταστάσεις φτώχειας εξαθλίωσης και απόγνωσης.

Ένα ιστορικό παράδειγμα που δείχνει που μπορούν αυτές οι κρίσεις να οδηγήσουν είναι η μεγάλη οικονομική κρίση του 29 που οδήγησε τελικά στον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και κόντεψε να αφανίσει εξ ολοκλήρου την ανθρωπότητα.

Έτσι λοιπόν μιας και βρισκόμαστε και πάλι στο επίκεντρο μια τέτοιας κρίσης οφείλουμε να γνωρίζουμε την ιστορική μας ευθύνη και να παλέψουμε με όλες τις δυνάμεις έτσι ώστε να απαλλαχτούμε μια και καλή από αυτές τις βάρβαρες κρίσεις και το βάρβαρο σύστημα που τις γεννά.