Μορφή, περιεχόμενο, και η περίπτωση του Χονγκ Κονγκ

Το σχεδιάκι αυτό -υποστηρικτικό του αντιδραστικού Occupy Central, ή αλλιώς της ‘επανάστασης της ομπρέλας’, ενάντια στον ‘ολοκληρωτισμό’ της ΛΔΚ- μπορεί να διαβαστεί και αλλιώς: Όταν έβρεχε αληθινές επαναστατικές ιδέες οι πολύχρωμες ‘επαναστάσεις’ και τα ‘κινήματα’ κρατούσαν ομπρέλα.

Σε αυτή την ανάρτηση θα αποπειραθούμε να περιγράψουμε εν συντομία το νομικο-πολιτικό σύστημα της Ειδικής Διοικητικής Περιοχής του Χονγκ Κονγκ που ανήκει στην Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, ώστε να προσανατολιστούμε σε ό,τι αφορά την ανεδαφικότητα των αιτημάτων του νέου εγχειρήματος πολιτικής αποσταθεροποίησης και αλλαγής καθεστώτων των ΗΠΑ. Η αποπροσανατολιστική παρουσίαση του Occupy Central από τα δυτικά ΜΜΕ παραπέμπει -σύμφωνα με την προσφιλή τακτική- στην ύπαρξη ενός ανελεύθερου, τυραννικού, δικτατορικού καθεστώτος στην Κίνα, το οποίο απαγορεύει τις δημοκρατικές διαδικασίες στην περιοχή του Χονγκ Κονγκ. Από την άλλη έχουμε και την επιδερμική ανάλυση των οπορτουνιστών η οποία μιλάει για τη σημασία του Occupy Central ως αντίστασης κατά του νεοφιλελευθερισμού. Ας δούμε με ποιο τρόπο και οι δύο αυτές προσεγγίσεις είναι διαστρεβλωτικές της πραγματικότητας, καθώς αποσιωπούν σημαντικά στοιχεία της προκειμένου να αποπροσανατολίσουν από την πολιτική αποσταθεροποίησης στο κατώφλι ενός ακόμη ανταγωνιστή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.

Υπάρχει λοιπόν δημοκρατία στο Χονγκ Κονγκ; Υπάρχει άμεσα εκλεγμένο σώμα; Πριν απαντήσουμε στις ερωτήσεις αυτές ας ξεκινήσουμε από το πολιτικό καθεστώς του Χονγκ Κονγκ. Όπως βλέπουμε στον Βασικό Νόμο, το Χονγκ Κονγκ αποτελεί Ειδική Διοικητική Περιοχή και αναπόσπαστο μέρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (Άρθρο 1). Ο ίδιος ο Βασικός Νόμος είναι ο νόμος ανώτατης ισχύος στην Ειδική Διοικητική Περιοχή του Χονγκ Κονγκ. Υποστηρίζεται ότι ο Βασικός Νόμος αντλεί την ισχύ του από τη Διμερή συμφωνία του 1984 μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (ΛΔΚ). Η αλήθεια, όμως, είναι πως η αρμοδιότητα ερμηνείας του Βασικού Νόμου εμπίπτει αποκλειστικά στη δικαιοδοσία της Μόνιμης Επιτροπής του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.

Επιπρόσθετα, ως συνέπεια της αρχής ‘μια χώρα, δύο συστήματα’ το Σύνταγμα της ΛΔΚ πρέπει να θεωρηθεί ορθότερα ως η πηγή της ισχύος του Βασικού Νόμου. Σύμφωνα με την αρχή αυτή υπάρχει μία Κίνα, αλλά διακριτές κινέζικες περιοχές,  όπως το Χονγκ Κονγκ, μπορούν να διατηρούν την καπιταλιστική τους οικονομία και τα αντίστοιχα πολιτικο-νομικά συστήματα. Η αρχή ‘Μία χώρα, Δύο συστήματα’ κατοχυρώνεται στο Βασικό Νόμο, όπως φαίνεται στα πρώτα δέκα άρθρα. Ο υψηλός βαθμός αυτονομίας της Ειδικής Διοικητικής Περιοχής του Χονγκ Κονγκ εξουσιοδοτείται από το Εθνικό και Λαϊκό Κογκρέσο (Άρθρο 2), ενώ παράλληλα το αποικιακό καπιταλιστικό καθεστώς και ο αντίστοιχος τρόπος ζωής διατηρείται αμετάβλητος για τα επόμενα 50 χρόνια (Άρθρο 5).

Εδώ εντοπίζεται, θα έλεγε κανείς, και η ουσία του πολιτεύματος της περιοχής του Χονγκ Κονγκ. Η περιοχή του Χονγκ Κονγκ ως πρώην αποικία της Μεγάλης Βρετανίας με ανεπτυγμένες τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και τις συνακόλουθες σχέσεις του νομικο-πολιτικού εποικοδομήματος, βρίσκεται σε ένα μεταβατικό στάδιο και έχει ένα μεταβατικής φύσης πολίτευμα, όπου, όμως, η θεμελιώδης ισχύς των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής επ’ ουδενί δεν αμφισβητείται τουλάχιστο ως το 2047. Ο Βασικός Νόμος προβλέπει πως το σοσιαλιστικό σύστημα της Κίνας δεν εφαρμόζεται στην περιοχή του Χονγκ Κονγκ, ενώ ρητά κατοχυρώνει το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας (Άρθρο 6). Παρόλαυτα, η γη και οι φυσικοί πόροι εντός της Περιοχής του Χονγκ Κονγκ αποτελούν κρατική ιδιοκτησία όπως και στην Κίνα. Η κυβέρνηση του Χονγκ Κονγκ είναι αρμόδια για τη διαχείρισή της, τη χρήση, την ανάπτυξη και την παραχώρηση χρήσης σε ιδιώτες, νομικά πρόσωπα, ή οργανισμούς (Άρθρο 7). Ως επακόλουθο της συνταγματικά κατοχυρωμένης διατήρησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, η περιοχή του Χονγκ Κονγκ κληρονομεί το νομικό σύστημα του προηγούμενου αποικιακού καθεστώτος (το Αγγλικό δίκαιο, common law, law of equity) που διατηρείται σε ισχύ, ενώ διατηρείται και η χρήση της Αγγλικής γλώσσας ως επίσημης (Άρθρα 8,9).

Κι ενώ η ουσία των καπιταλιστικών σχέσεων διατηρείται, σε ό,τι αφορά τη μορφή του πολιτεύματος βρίσκουμε ένα μείγμα στοιχείων. Δύο είναι τα βασικά διοικητικά όργανα της Ειδικής Περιοχής του Χονγκ Κονγκ. Ένα νομοθετικό, το Νομοθετικό Συμβούλιο, και ένα εκτελεστικό, ο Ανώτατος Εκτελεστικός Διοικητής. Όσον αφορά το εκτελεστικό όργανο της περιοχής του Χονγκ Κονγκ, αυτό έχει δικαιοδοσία για τις εσωτερικές υποθέσεις και τις εξωτερικές σχέσεις. Αντίθετα, η εκτελεστική εξουσία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας είναι υπεύθυνη σε θέματα άμυνας και εξωτερικών υποθέσεων.

Από την άλλη, το νομοθετικό σώμα εγκαθιδρύθηκε το 1843 ως αποικιακό συμβουλευτικό-νομοθετικό σώμα υπό τη Βρετανική εξουσία, αντλώντας την ισχύ του από βασιλικό διάταγμα της βασίλισσας Βικτώρια. Οι πρώτες εκλογές του Συμβουλίου έγιναν το 1985 και οι πρώτες με καθολική συμμετοχή έγιναν το 1991. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εκλογικό σύστημα το οποίο είναι μικτό. Το πέμπτο Νομοθετικό Συμβούλιο του Χονγκ Κονγκ, αναδείχθηκε το 2012, αποτελείται από 70 μέλη, 35 εκλεγμένα μέσω γεωγραφικών εκλογικών περιφερειών και 35 μέσω λειτουργικών εκλογικών περιφερειών.

Το εκλογικό σώμα, λοιπόν, αποτελείται από γεωγραφικές και λειτουργικές εκλογικές περιφέρειες. Οι πρώτες συναντώνται στην πλειοψηφία των αστικών πολιτευμάτων. Οι λειτουργικές περιφέρειες, όμως, χωρίζονται με βάση το λειτούργημα, με βάση τον κλάδο εργασίας. Όχι στη βάση γεωγραφικών διαιρέσεων αλλά στη βάση των επαγγελματικών σωματείων. Υπάρχουν 29 λειτουργικές περιφέρειες που εκπροσωπούν διάφορους κλάδους της οικονομίας, όπως η Εργατική Περιφέρεια, η Περιφέρεια Μεταφορών, η Περιφέρεια Αγροκαλλιέργειας και Ιχθυοκαλλιέργειας, η Περιφέρεια Εκπαίδευσης, η Περιφέρεια Λογιστών, η Περιφέρεια Μηχανικών, η Περιφέρεια Νομικών, η Περιφέρεια Τουρισμού, δύο Βιομηχανικές Περιφέρειες, δύο Εμπορικές Περιφέρειες, κλπ. Η Εργατική Περιφέρεια, για παράδειγμα, αποτελείται από εργατικά συνδικάτα και οι ψηφοφόροι είναι αποκλειστικά εργαζόμενοι. Από τις εκλογές του 2012 υπάρχουν συνολικά 35 έδρες που κατανέμονται στους υποψηφίους λειτουργικών Περιφερειών.

Συνεπώς, ένα ενδιαφέρον ζήτημα που ανακύπτει σε ό,τι αφορά τη μορφή του πολιτεύματος είναι ο συνδυασμός της παραδοσιακής και κυρίαρχης σε αστικές δημοκρατίες μορφής διαίρεσης του εκλογικού σώματος σε γεωγραφικές περιφέρειες με τη μορφή των λειτουργικών περιφερειών, μορφή που προσιδιάζει σε σοβιετικού τύπου εκλογικό σύστημα. Η αντιφατική αυτή μορφή ίσως μπορεί να εξηγηθεί από την ιστορική εξέλιξη του πολιτεύματος στο Χονγκ Κονγκ όπως αυτό διαμορφώνεται από τη διαδικασία αποαποικιοποίησης στη βάση της αρχής ‘Μία χώρα-Δύο συστήματα’.

Σε αντίθεση, όμως, με την αδιαπραγμάτευτη διατήρηση του καπιταλιστικού περιεχομένου, η μορφή βρίσκεται εν εξελίξει. Το άρθρο 45 του Βασικού Νόμου ορίζει ότι η μέθοδος εκλογής του Ανώτατου Εκτελεστικού Διοικητή θα συγκεκριμενοποιείται υπό το πρίσμα των εκάστοτε συνθηκών στην Ειδική Διοικητική Περιοχή και με βάση τις αρχές της σταδιακής και εύρυθμης προόδου. Το ίδιο ορίζει και το άρθρο 68 όσον αφορά τη μέθοδο εκλογής του Νομοθετικού Συμβουλίου. Η συγκεκριμενοποίηση επιτελείται από την Μόνιμη Επιτροπή του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου της ΛΔΚ. Η διαδικασία ερμηνείας όντως λαμβάνει χώρα προοδευτικά όπως φαίνεται από το γεγονός ότι ανάμεσα στο 1997 και το 2012 ο αριθμός των εκλεγέντων μελών του Νομοθετικού σώματος με καθολική ψήφο αυξήθηκε, όπως συνέβη και με τον αριθμό των μελών της Εκλογικής Επιτροπής που εξέλεξε τον Ανώτατο Εκτελεστικό Διοικητή^[1].

Φτάνουμε, λοιπόν, στο σήμερα και την νέα επικαιροποίηση της εκλογικής μεθόδου ανάδειξης του Ανωτάτου Διοικητή από την Μόνιμη Επιτροπή του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου της ΛΔΚ κατά την αρμοδιότητά της. Η Μόνιμη Επιτροπή επανερμήνευσε το Βασικό Νόμο υπό το πρίσμα των νέων συνθηκών και έφτασε στην απόφαση της 31^ης Αυγούστου, στην οποία προτείνει την εκλογή του Ανωτάτου Εκτελεστικού Διοικητή το 2017 με την εξής διαδικασία: Κατόπιν του σχηματισμού επιτροπής στα πρότυπα της ήδη υπάρχουσας εκλογικής επιτροπής, η οποία θα ορίσει δύο έως τρεις  υποψηφίους, καθένας εκ των οποίων πρέπει να λάβει τη στήριξη τουλάχιστον των μισών μελών της επιτροπής, ο Ανώτατος Διοικητής θα εκλεγεί με καθολική ψηφοφορία.

Στο άρθρο 45 του Βασικού Νόμου ορίζεται ως απώτερος στόχος της μεταβατικής διαδικασίας του πολιτεύματος η επιλογή του Ανώτατου Εκτελεστικού Διοικητή με καθολική ψηφοφορία μετά από ανάδειξη των υποψηφίων από ευρέως αντιπροσωπευτική επιτροπή σύμφωνα με τις δημοκρατικές διαδικασίες. Αυτό το άρθρο επικαλούνται οι συμμετέχοντες στο Occupy Central για τη διάψευση των προσδοκιών τους για δημοκρατική εκλογή. Όμως, το συγκεκριμένο άρθρο του θεμελιώδους νόμου του Χονγκ Κονγκ προβλέπει την επιλογή των υποψηφίων από αρμόδια επιτροπή σε κάθε περίπτωση.

Εξάλλου, οι σχεδιαζόμενες μεταρρυθμίσεις θα επιτρέψουν για πρώτη φορά την άμεση εκλογή του Ανώτατου Εκτελεστικού Οργάνου με ισοδύναμη ψήφο. Ως τώρα ποτέ δεν είχε υπάρξει άμεση εκλογή, αφού επί Βρετανικής κατοχής το κυβερνητικό όργανο διοριζόταν, ενώ το ισχύον καθεστώς προβλέπει, όπως είδαμε εκλογή από σώμα 1.200 εκλεκτόρων.

Συνεπώς, οι προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις είναι οι πιο δημοκρατικές στην ιστορία του Χονγκ Κονγκ, και δεν ξεφεύγουν από το γράμμα του Βασικού Νόμου.

Δεν είναι  αρκετά ‘δημοκρατικές’, όμως για το National Endowment for Democracy (NED), το χρηματοδοτούμενο από τις Η.Π.Α. ίδρυμα, γνωστό για τη συμμετοχή του στην προπαρασκευή αντιδραστικών κινημάτων προς εξυπηρέτηση των Αμερικανικών μονοπωλιακών συμφερόντων στην Ανατολική Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική (Ουκρανία, Βενεζουέλα, κλπ.). Μισό εκατομμύριο δολάρια έχει ήδη επενδυθεί σε προγράμματα για ‘την ανάπτυξη της ικανότητας των πολιτών να συμμετέχουν σε δημόσιο διάλογο για την πολιτική αναμόρφωση’.

Εξάλλου, ο 17άχρονος προβεβλημένος από τα δυτικά ΜΜΕ ως ηγέτης του Occupy Central, Joshua Wong, φέρεται να έχει λάβει δωρεές και να έχει συναντηθεί επανειλημμένα συμβούλους των ΗΠΑ.  Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του Jimmy Lai ιδιοκτήτη εφημερίδας που στρέφεται ενάντια στις αρχές του Πεκίνου, ο οποίος επίσης έλαβε χρηματοδότηση από το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων των ΗΠΑ με σκοπό τη βοήθεια του Occupy Central.

Με βάση την παραπάνω ανάλυση καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως το πολίτευμα της περιοχής του Χονγκ Κονγκ περιλαμβάνει στοιχεία μετάβασης αλλά και έντονα στοιχεία διατήρησης. Τα στοιχεία που διατηρούνται, όμως, είναι τα καθοριστικά. Καθοριστική είναι η διατήρηση, η αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και αυτή δεν αμφισβητείται από κανένα Occupy Central, όπως δεν αμφισβητήθηκε και από κανένα Occupy Wall Street και από καμία ‘πλατεία’. Το καπιταλιστικό περιεχόμενο των κοινωνικών σχέσεων, που είχαν διαμορφωθεί υπό τον βρετανικό ζυγό, διασφαλίζεται, κατοχυρώνεται στο Βασικό Νόμο του Χονγκ Κονγκ, και επικαθορίζει τη μορφή του πολιτεύματος. 

Και ενώ το Χονγκ Κονγκ βρίσκεται στη λίστα με τις πέντε πόλεις όπου διαμένουν οι περισσότεροι δισεκατομμυριούχοι (ενώ πρόσφατα έχασε την πρωτιά από το Λονδίνο ως η πιο ακριβή πόλη για διαμονή στελεχών στον κόσμο) κανείς από τους Occupy γιαλαντζί διαδηλωτές δεν διαμαρτυρήθηκε για το Άρθρο 5 του Βασικού τους Νόμου, για το ουσιαστικό περιεχόμενο της ‘δημοκρατίας’ που ζητάνε, δηλαδή τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Είναι, άρα, να απορεί κανείς για το ρόλο του Χονγκ Κονγκ ως Κινέζικης Ουκρανίας;

---

[1] Η Εκλογική Επιτροπή που εξέλεξε τον Ανώτατο Εκτελεστικό Διοικητή το 2012 αποτελείτο από 1200 μέλη από τους ακόλουθους κλάδους: 300 από το βιομηχανικό τον εμπορικό και τον χρηματιστικό κλάδο, 300 από τον κλάδο των επαγγελματιών, 300 από τον εργατικό, τον θρησκευτικό, τον κλάδο κοινωνικών υπηρεσιών και άλλους κλάδους, και 300 μέλη αποτελούμενα από μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου, εκπροσώπους των τοπικών συμβουλίων, αντιπροσώπους του Χονγκ Κονγκ στο Εθνικό Λαϊκό Κογκρέσο και εκπροσώπους του Χονγκ Κονγκ στην Εθνική Επιτροπή του Πολιτικού Συμβουλευτικού Συνεδρίου του Κινέζικου Λαού.