Το εργατικό κίνημα ως εχθρός της αστικής δημοκρατίας

Η κατάσταση ανάγκης στο Ελληνικό Σύνταγμα

Συνεχίζουμε σε αυτή την ανάρτηση την ανάλυση του νομικού εποικοδομήματος και το ρόλου του στην αναπαραγωγή των καπιταλιστικών σχέσεων εκμετάλλευσης-παραγωγής. Πιο συγκεκριμένα, συνεχίζουμε την ανάλυση της νομικής ρύθμισης της κατάστασης ανάγκης ή κατάστασης εξαίρεσης. Κλείσαμε την προηγούμενη σχετική ανάρτηση με τα λόγια του Λένιν ότι ‘δεν υπάρχει κράτος, ακόμα και το πιο δημοκρατικό, που να μην έχει στο Σύνταγμά του κάποια χαραμάδα ή επιφύλαξη που να παρέχει στην αστική τάξη το μέσο να ρίχνει το στρατό ενάντια στους εργάτες, να κηρύχνει το στρατιωτικό νόμο κτλ., «εις περίπτωσιν διασαλεύσεως της τάξεως», δηλαδή στην παραμικρή απόπειρα της εκμεταλλευόμενης τάξης ν’ αποτινάξει τη σκλαβιά της και να προσπαθήσει να εξασφαλίσει μιαν ανθρώπινη ζωή’.

Αυτή η χαραμάδα για την οποία μιλά ο Λένιν είναι η ρύθμιση της κατάστασης ανάγκης, η οποία, όπως ήδη αναφέραμε, βρίσκεται στην πλειοψηφία των αστικών συνταγμάτων. Η κήρυξη της κατάστασης ανάγκης συνδυάζεται με την έκλυση βίας από το αστικό κράτος με σκοπό την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής, πιο συγκεκριμένα με σκοπό την αντιμετώπιση του εχθρού. Ποιος είναι αυτός ο εχθρός; Σε αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσουμε να δώσουμε απάντηση. Κατ’ αρχάς, πρέπει να τονιστεί πως η βία της κατάστασης εξαίρεσης είναι ίδιας φύσεως με την βία της κατάστασης κανονικότητας. Αυτό που συμβαίνει στην κατάσταση εξαίρεσης είναι πως η άρχουσα τάξη (στα χέρια της οποίας βρίσκεται έτσι κι αλλιώς ο κρατικός μηχανισμός) δρα απροκάλυπτα, χωρίς νομικούς φραγμούς, λόγω της αναστολής μιας σειράς συνταγματικών διατάξεων που κατοχυρώνουν δικαιώματα.

Για να γίνουμε πιο κατανοητοί, ας δούμε την ρύθμιση της κατάστασης ανάγκης του Ελληνικού Συντάγματος. Αυτή βρίσκεται στο άρθρο 48, παράγραφος 1, το οποίο προβλέπει ότι ‘σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος, η Βουλή, με απόφασή της, που λαμβάνεται ύστερα από πρόταση της Κυβέρνησης, θέτει σε εφαρμογή, σε ολόκληρη την Επικράτεια ή σε τμήμα της, το νόμο για την κατάσταση πολιορκίας, συνιστά εξαιρετικά δικαστήρια και αναστέλλει την ισχύ του συνόλου ή μέρους των διατάξεων των άρθρων 5 παράγραφος 4, 6, 8, 9, 11, 12 παράγραφοι 1 έως και 4, 14, 19, 22 παράγραφος 3, 23, 96 παράγραφος 4 και 97. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δημοσιεύει την απόφαση της Βουλής. Με την απόφαση της Βουλής ορίζεται η διάρκεια ισχύος των επιβαλλόμενων μέτρων, η οποία δεν μπορεί να υπερβεί τις δεκαπέντε ημέρες’.

Για ποιο λόγο αναφερόμαστε στην ύπαρξη εχθρού, θα αναρωτηθεί κανείς; Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο εισηγητής της αντιδραστικής θεωρίας της κατάστασης εξαίρεσης, Καρλ Σμιτ,  ανέπτυξε επίσης τη θεωρία περί της αυτονόμησης του πολιτικού και του μη καθορισμού του από εξωτερικούς παράγοντες όπως τα οικονομικά συμφέροντα, ή οι θρησκευτικές πεποιθήσεις. Στο έργο του ‘Η έννοια του πολιτικού’ ισχυρίζεται πως η ουσία της έννοιας του πολιτικού είναι η απόφαση διαχωρισμού ανάμεσα σε φίλο και εχθρό. Αυτή η θέση μπορεί να συνδυαστεί με τη θέση του πως κυρίαρχος είναι αυτό που αποφασίζει για την κατάσταση εξαίρεσης. Με βάση τις δύο παραπάνω θέσεις, η απόφαση για την κατάσταση εξαίρεσης είναι μία απόφαση που καθορίζει ποιος είναι ο εχθρός που απειλεί άμεσα την εθνική ασφάλεια (εξωτερικός εχθρός), ή ποιος είναι ο εχθρός που απειλεί με ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος (εσωτερικός εχθρός).

Είναι φανερό ότι στην πρώτη περίπτωση ο εχθρός είναι ένα ξένο κράτος που κηρύττει τον πόλεμο, ή εισβάλλει στα εδάφη του κράτους. Ποιος είναι ο εχθρός στην δεύτερη περίπτωση όμως; Ποιος είναι ο εσωτερικός εχθρός; Το αστικό Σύνταγμα, το οποίο παρέχει το ίδιο στον εαυτό του τη δυνατότητα να μεταμορφωθεί σε δικτατορικό καθεστώς φοβάται μια αφηρημένη δικτατορία που θα ανατρέψει το δημοκρατικό πολίτευμα; Ή μήπως είχε κάποιον συγκεκριμένο εχθρό ο αστός Συντακτικός νομοθέτης στο νου του; Μήπως πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τις α-ταξικές έννοιες της δημοκρατίας και της δικτατορίας, ως μορφών διακυβέρνησης, και να προσεγγίσουμε το ζήτημα αυτό στη βάση των μαρξιστικών-λενινιστικών όρων της δικτατορίας της αστικής τάξης και της δικτατορίας του προλεταριάτου;

Τότε θα δούμε πως η κατάσταση ανάγκης αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα της αστικής τάξης, που επιτρέπει τη νόμιμη έκλυση ανεξέλεγκτης βίας, για την συντριβή του εσωτερικού εχθρού, ο οποίος δεν μπορεί να είναι άλλος, πέρα από αυτόν που απειλεί με ανατροπή, όχι το δημοκρατικό πολίτευμα, αλλά τη δικτατορία της αστικής τάξης. Αυτό επιβεβαιώνεται αν κοιτάξουμε προσεκτικά τις διατάξεις, η ισχύς των οποίων αναστέλλεται, καθώς και τα αντίστοιχα δικαιώματα που κατοχυρώνονται. Αυτά είναι τα εξής:

άρθρο 5 παράγραφος 4 (δικαίωμα ελεύθερης κίνησης ή εγκατάστασης στη χώρα καθώς και ελεύθερης εξόδου και εισόδου σ' αυτήν)

άρθρο 6 (δικαίωμα στην προσωπική ασφάλεια)

άρθρο 8 (δικαίωμα στο νόμιμο δικαστή)

άρθρο 9 (άσυλο της κατοικίας)

άρθρο 11 (δικαίωμα του συνέρχεσθαι)

άρθρο 12 (δικαίωμα του συνετερίζεσθαι)

άρθρο 14 (ελευθερία του τύπου και της έκφρασης)

άρθρο 19 (απόρρητο επιστολών, ανταπόκρισης και επικοινωνίας)

άρθρο 22 παράγραφος 3 (συλλογικές συμβάσεις εργασίας δημοσίων υπαλλήλων)

άρθρο 23 (συνδικαλιστική ελευθερία και το δικαίωμα στην απεργία)

άρθρο 96 (ορισμός στρατοδικείων, ναυτοδικείων και αεροδικείων)

άρθρο 97 (μικτά ορκωτά δικαστήρια)

Ποιος είναι, λοιπόν, ο εχθρός, αυτός ο διαρκής κίνδυνος που πρέπει να εξοντωθεί μέσω της κήρυξης της κατάστασης ανάγκης; Με μια πρώτη ματιά τα δικαιώματα που αναστέλλονται φαίνεται να ανήκουν σε όλους και στον καθένα. Δεν φαίνεται να υπάρχει ιδεολογικός χρωματισμός. Αυτό, όμως, ισχύει για όλα τα δικαιώματα εκτός από αυτό του άρθρου 23, το δικαίωμα, δηλαδή, του συνδικαλίζεσθαι και το δικαίωμα στην απεργία. Η εφαρμογή της διαλεκτικής μεθόδου, της μεθόδου του ιστορικού υλισμού, στην ανάλυση της συγκεκριμένης κρίσιμης έκφανσης του νομικού εποικοδομήματος, μας επιτρέπει να δούμε το ουσιαστικό, ταξικό περιεχόμενο που καθιστά αναγκαία την ύπαρξη της νομικής ρύθμισης της κατάστασης εξαίρεσης σε κάθε αστικό σύνταγμα.

Η ύπαρξη του δικαιώματος στην απεργία και του δικαιώματος του συνδικαλίζεσθαι ανάμεσα στις διατάξεις που καταλύονται σε περίπτωση κήρυξης της χώρας σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης φανερώνει το ουσιαστικό ταξικό περιεχόμενο της ρύθμισης αυτής. Η κατάλυση της συγκεκριμένης διάταξης, που δεν είναι ουδέτερη αλλά αποτελεί αντανάκλαση της ταξικής πάλης και των αγώνων του εργατικού κινήματος, δείχνει ποιος είναι ο εσωτερικός εχθρός. Ο εσωτερικός εχθρός της αστικής συνταγματικής δημοκρατίας είναι το εργατικό κίνημα, λόγω της απειλής που αποτελεί για τη δικτατορία της αστικής τάξης ο δεδηλωμένος στόχος του, να τη συντρίψει και να εγκαθιδρύσει τη δικτατορία του προλεταριάτου.