Πέμπτη 17 Ιουλίου 2014

Η "ευμάρεια" ως σύμπτωμα της κρίσης του καπιταλισμού (1ο Μέρος)



Μετά τους δύο παγκόσμιους πολέμους το κεφάλαιο βρέθηκε ταυτόχρονα ενδυναμωμένο με όρους συσσώρευσης, αλλά και σαφώς αποδυναμωμένο με όρους οικονομικής ανάπτυξης και συσχετισμού δυνάμεων. Από την μια η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ και σε μια σειρά άλλων χωρών, καθώς και τα ισχυρά κομμουνιστικά κόμματα και εργατικά συνδικάτα στις καπιταλιστικές χώρες έθεταν όρια στην δυνατότητα εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης. Από την άλλη προμηνυόταν μακροχρόνια ύφεση ως αποτέλεσμα της κρίσης υπερπαραγωγής και υπερσυσσώρευσης. Η αδυναμία υπέρβασης αυτής της κατάστασης με ευνοϊκούς για το κεφάλαιο όρους οφειλόταν αφενός στην δύναμη του εργατικού κινήματος και την «κομμουνιστική απειλή» και αφετέρου στην αδυναμία του συστήματος να επαναστατικοποιήσει τον τρόπο παραγωγής μέσω της εισαγωγής σημαντικών τεχνολογικών καινοτομιών που θα προκαλούσε αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και συνεπώς μείωση του κόστους εργασίας. Επιπλέον η παγκόσμια αγορά όχι μόνο δεν επεκτεινόταν (όπως σταθερά συνέβαινε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα), αλλά αντιθέτως συρρικνωνόταν λόγω των σοσιαλιστικών επαναστάσεων.

Απέναντι σε αυτήν την κατάσταση το κεφάλαιο ανέπτυξε μια πολύπλευρη και πολυεπίπεδη στρατηγική. Σε επίπεδο υψηλής οργάνωσης, δηλαδή κρατικής πολιτικής, παρατηρείται αφενός η ένταση των άμεσων ή έμμεσων ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων με σκοπό την διατήρηση και εξασφάλιση αγορών και φυσικών πόρων μέσα από την υπονόμευση των σοσιαλιστικών κρατών ή την παρεμπόδιση σοσιαλιστικών επαναστάσεων και αφετέρου την όλο και μεγαλύτερη και συστηματική εφαρμογή πολιτικών κρατικομονοπωλιακού χαρακτήρα, με την διπλή κατεύθυνση της άμεσης ενίσχυσης του κεφαλαίου μέσω κρατικών επενδύσεων σε έργα υποδομής και επιχορηγήσεων ή κρατικοποιήσεων με χαρακτήρα «διάσωσης», καθώς και της «κεϋνσιανής», σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής με σκοπό την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς, αλλά και την αποτροπή ανάπτυξης και όξυνσης των εργατικών και λαϊκών αγώνων.


Οι σημαντικότερες μερίδες του κεφαλαίου προχώρησαν ωστόσο αναγκαστικά και σε κάποιες άλλες προσαρμογές, που δεν αποτελούσαν απαραιτήτως συνειδητή συνολική πολιτική της αστικής τάξης, αλλά που επιβλήθηκαν από τις συνθήκες. Ο ανταγωνισμός σε συνδυασμό με την αδυναμία μείωσης του εργατικού κόστους ώθησε το κεφάλαιο να τοποθετήσει μεγάλο μέρος του σε δραστηριότητες οι οποίες δεν ήταν άμεσα παραγωγικές για το ίδιο, που δεν συνέβαλαν δηλαδή στην αύξηση της παραγώμενης υπεραξίας, αλλά στην αναπαραγωγή των όρων της καπιταλιστικής παραγωγής, καθώς και στην πραγμάτωση της παραγώμενης υπεραξίας εις βάρος των ανταγωνιστικών παραγωγών, μέσα σε μια συρρικνωμένη και συρρικνούμενη αγορά.

Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να κατανεμηθούν σε κυρίως δυο μεγάλες κατηγορίες. Η πρώτη αφορά τον χρηματοπιστωτικό τομέα, η διόγκωση του οποίου, δηλαδή η μετακίνηση κεφαλαίου προς την ανάπτυξή του, εξυπηρετούσε αφενός την κεφαλαιακή επάρκεια των επιχειρήσεων μέσω εύκολου δανεισμού ή την διεύρυνση του μετοχικού κεφαλαίου και αφετέρου μέσω του δημόσιου και ιδιωτικού δανεισμού την κερδοφορία του τραπεζικού κεφαλαίου και αύξηση της κατανάλωσης στις πλάτες φυσικά των οικονομικών του κράτους και του οικογενειακού εισοδήματος. Αυτό οδήγησε τελικά και στην επικράτηση μεγάλων ομίλων που είχαν την δυνατότητα να διαθέσουν τεράστια συσσωρευμένα κεφάλαια.

Η άλλη κατηγορία είχε την κατεύθυνση τοποθέτησης κεφαλαίων σε κλάδους που με άμεσο ή έμμεσο τρόπο θα συνέβαλαν, όπως αναφέραμε, στην πραγμάτωση της παραγόμενης αξίας. Τεράστια κεφάλαιο εισέρρευσαν συνεπώς σε μη άμεσα παραγωγικούς για το κεφάλαιο κλάδους όπως της διαφήμισης, του θεάματος, του τουρισμού, αλλά και της τέχνης, του σχεδιασμού, της εκπαίδευσης, της επιστήμης. Για καθέναν από αυτούς τους κλάδους οι άμεσοι σκοποί μπορεί να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό, αλλά ο γενικότερος προσανατολισμός ήταν ο ίδιος. Ο ανταγωνισμός γινόταν με γνώμονα την κυκλοφορία και όχι την παραγωγή, καθώς τα χέρια των καπιταλιστών ήταν σε μεγάλο βαθμό δεμένα. Φυσικά αυτή η «δαπάνη» προϋπέθετε μια ήδη μεγάλη συσσώρευση κεφαλαίου. Για το κεφάλαιο όμως αυτή η «δαπάνη» απέρρεε από μια ανάγκη επιβίωσης, καθώς έπρεπε να διατηρηθεί σε καιρό συρρίκνωσης της αγοράς ένα ποσοστό κέρδους, ακόμα και με κόστος την απώλεια μεγάλουν μέρους του συσσωρευμένου κεφαλαίου και την αύξηση του χρέους. Τα αποθέματα ήταν ωστόσο μεγάλα, κυρίως χάρη στα υπερκέρδη των μονοπωλίων που προέκυψαν από τους δύο παγκόσμιους πολέμους, αλλά και στην διευκόλυνση του δανεισμού και την γενικότερη ροή χρήματος με διάφορους τρόπους (βλ. μεταξύ άλλων «Σχέδιο Μάρσαλ»).

Πέρα όμως από τα άμεσα αποτελέσματα, που είχε αυτή η στρατηγική για το κεφάλαιο, προέκυψε και το μάλλον «ανέλπιστο» (υπό την έννοια του μη προσχεδιασμένου) αποτέλεσμα της άνθησης μιας σειράς κλάδων που δημιουργήθηκαν (ή διογκώθηκαν) από αυτήν την μεταφορά κεφαλαίων. Αυτό με την σειρά του δημιούργησε μια σειρά νέων θέσεων εργασίας που απαιτούσαν σε μεγάλο βαθμό ένα υψηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης και δεξιοτήτων, αρκετά διαφορετικό από αυτό της «παραδοσιακής» μισθωτής εργασίας. Αυτό αποτέλεσε την βάση για την ανάπτυξη μιας νέας κοινωνικής μερίδας, η οποία σε μεγάλο βαθμό (τουλάχιστον με τα μέχρι τότε κριτήρια) μπορούσε να χαρακτηριστεί μικροαστική[1]. Το ανέλπιστο αποτέλεσμα ήταν η διεύρυνση της μέσης αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού, κάτι που αναζωογόνησε (όπως θα δούμε βέβαια στην συνέχεια, επιφανειακά) και την αγορά εμπορευμάτων και κατά συνέπεια τους άμεσα παραγωγικούς κλάδους.

Αυτή η εξέλιξη από την μία ενίσχυσε την θέση των μονοπωλιακών ομίλων, επέτρεψε όμως από την άλλη και την επιβίωση άλλων πιο αδύναμων κεφαλαίων, κυρίως λόγω του γεγονότος ότι στους νέους κλάδους δεν είχε ακόμα προχώρησε σε τόσο μεγάλο ποσοστό η διαδικασία συγκέντρωσης και μονοπώλησής τους. Επίσης η φύση του «νέου μοντέλου» επέτρεπε στο μεγάλο κεφάλαιο να αντλεί κέρδη έμμεσα μέσα από τον δανεισμό, αλλά και την κατοχή μετοχικών μεριδίων χωρίς να εμπλέκεται δηλαδή άμεσα στις διαδικασίες.

Παράλληλα συντελέστηκε όμως και ένα τρίτο κύμα διεθνοποίησης του καπιταλισμού, καθώς δεν υπήρχαν περιθώρια να μείνει και τελείως στάσιμος ο τομέας της παραγωγής. Μετά την διεθνοποίηση της εμπορευματικής ανταλλαγής και την διεθνοποίηση της κίνησης κεφαλαίων, ακολούθησε σε μεγάλη πλέον κλίμακα η διεθνοποίηση της ίδιας της παραγωγικής διαδικασίας. Σε αναζήτηση χαμηλότερου εργατικού κόστους, αλλά και γενικότερα ευνοϊκότερων για την κεφαλαιοκρατική παραγωγή συνθηκών, τα μονοπώλια άρχισαν να μεταφέρουν (μαζικά πλέον) την παραγωγή σε χώρες, που μέχρι πρότινος είχαν καθαρά αποικιακό ή ημιαποικιοκρατικό χαρακτήρα στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα, όχι μόνο με όρους υποτέλειας, αλλά και ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων[2]. Βέβαια και αυτή η διαδικασία δεν μπορούσε να εξελιχθεί χωρίς τριβές λόγω της ανάπτυξης των αντιαποικιακών και αντιιμπεριαλιστικών κινημάτων στις χώρες αυτές, τα οποία στηρίζονταν και από την Σοβιετική Ένωση. Όπου όμως το κεφάλαιο κατόρθωνε να δημιουργήσει τις κατάλληλες πολιτικές προϋποθέσεις προχωρούσε σε μετακίνηση κεφαλαίων και παραγωγής[3].

Αποτέλεσμα ήταν η λεγόμενη «αποβιομηχάνιση» μεγάλου μέρους των ιμπεριαλιστικών κρατών, η οποία ωστόσο μόνο σχετική μπορεί να θεωρηθεί, καθώς σε καμιά περίπτωση δεν οδήγησε ούτε σε εξαφάνιση της βιομηχανίας ούτε σε εξαφάνιση της εργατικής τάξης στις χώρες αυτές. Ωστόσο παρατηρείται σαφώς μια αναδιάρθρωση της παραγωγικής διαδικασίας, με αποτελέσματα και στη κατάσταση της εργατικής τάξης, αλλά και του υπόλοιπου πληθυσμού.

Δεν είναι εδώ ο χώρος προκειμένου να αναλύσουμε τις ψευδαισθήσεις που συνόδευσαν αυτές τις αντιφατικές εξελίξεις και που συνεχίζουν να υφίστανται. Αυτό που στην συνέχεια θα προσπαθήσουμε να δείξουμε είναι η αντιφατικότητα αυτής της υλικής βάσης, η οποία δεν έπαψε ούτε στιγμή να αναπαράγει την καταστροφική δύναμη του καπιταλισμού στο ανώτερο, μονοπωλιακό-ιμπεριαλιστικό του στάδιο, την οποία βιώνουμε σήμερα και θα βιώσουμε ακόμα πιο έντονα τις επόμενες δεκαετίες. Σημαντικό είναι ότι η κατάσταση αυτή, που ερμηνεύθηκε συχνά είτε ως "τέλος των οικονομικών κρίσεων" είτε ως δείγμα "υγείας" ή "νεότητας" του καπιταλισμού, ήταν στην πραγματικότητα απότοκο της κρίσης του καπιταλισμού και της όλο και πιο βαθιάς του σήψης.



[1] Για να προφτάσουμε τυχόν παρεξηγήσεις, όπως θα δείξουμε στην συνέχεια, αυτά τα στρώματα ήταν στην πραγματικότητα ταξικά μεικτά. Σήμερα γίνεται σαφές ότι η μισθωτή εργασία κυριαρχεί σε συντριπτικό βαθμό σε όλους αυτούς τους κλάδους που πριν κάποιες δεκαετίες άφηναν μεγάλα περιθώρια αυτοαπασχόλησης ή τοποθέτησης μικρών κεφαλαίων.
[2] Αυτή η διαδικασία διεθνοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας ίσως είναι και το κλειδί στην κατανόηση της σημερινής δομής του παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού συστήματος, στο οποίο δεν παρατηρείται πλέον η «κλασσική» δομή «μιας χούφτας χωρών», αλλά αυτή της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας. Αυτή η εξέλιξη κατέστη δυνατή μέσα από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων χωρών, που διατηρούσαν μέχρι πρότινος σε μεγάλο βαθμό στοιχεία προηγούμενων τρόπων παραγωγής και εξυπηρετούσαν τους μονοπωλιακούς ομίλους κυρίως ως παροχείς φυσικών πόρων και πρωτογενών αγροτικών προϊόντων, καθώς και ως στρατιωτικές βάσεις γεωστρατηγικής σημασίας. Σήμερα η εικόνα είναι τόσο διαφορετική, γιατί δεν υπάρχει σχεδόν κράτος στον κόσμο χωρίς κάποια συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής. Αυτό έχει ως συνέπεια να υφίστανται οι βασικές υλικές συνθήκες για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε όλα αυτά τα κράτη. Το ζήτημα αυτό θα το επεξεργαστώ όμως σε άλλη ανάρτηση.
[3] Το φαινόμενο ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο μετά την νίκη της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ.

16 σχόλια:

  1. Η ανάρτηση να αντιμετωπιστεί ως μια απλή προσπάθεια και όχι ως επιστημονική μελέτη. Ελπίζω να αποτελέσει την βάση διαλόγου και κριτικών παρατηρήσεων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ειναι αρκετα καλω προσπαθεια. Εχω ομως μια απορια.
    Λες στο τελος οτι το φαινομενο ενισχυθηκε παραπερα μετα την αντεοανασταση στην ΕΣΣΔ. Εννοεις τη μεταφορα βιομηχανικων κεφαλαιων σε πρωην σοαιαλιστικα κρατη ή οτι συνεχιστηκε η ταση να γινονται επενδυσεις σε κλαδους οχι παραδοσιακα βιομηχανικους αλλα σε νεους δημιουργωντας ετσι αθελα τους ενα κομματι ειδικευμενης υπαλληλιας πογ λογω αμοιβης ετεινε προς το μικροαστισμο ή τελος παντων ηταν ταξικα μεικτο?

    Και κατι ακομα νομιζω οτι τα μεγαλα ζορια σε οτι αφορα την αναπτυξη του καπιταλισμου κυριως τη στασιμοτητα και την σταθερη πτωση του μεσου ποσοστου κερδους φαινονται απο τη δεκαετια του 70 και μετα. Το λεω γιατι αν καταλαβα καλα εσυ το τοποθετεις αμεσως μετα τη ληξη του 2ου παγκοσμιου και μου εκανε εντυπωση.

    ratm

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ευχαριστώ για το σχόλιο.
      Για το πρώτο, εννοώ και τα δυο. Η εξάλειψη του σοσιαλισμού δεν άνοιξε μόνο τις αγορές των χωρών αυτών (κάτι το οποίο κατά κάποιο τρόπο άργησε και τον πρώτο καιρό παρατηρείται κυρίως μετανάστευση εργατικών χεριών στην δυτική Ευρώπη, παρά διεύρυνση της παραγωγής, η οποία εξάλλου ήδη υπήρχε στις σοσιαλ. χώρες), αλλά μπορώ να σου πω κυρίως άνοιξε τον δρόμο στο κεφάλαιο να εισχωρήσει σε χώρες που μέχρι πρότινος είχαν την στήριξη της ΕΣΣΔ ή είχαν ισχυρό λαϊκό κίνημα. Η εξέλιξη επίσης σε χώρες όπως η Κίνα αποτέλεσε ακόμα πιο πρόσφορο έδαφος. Γενικά η πτώση της ΕΣΣΔ και του σοσιαλισμού έδωσε άλλες δυνατότητες στο κεφάλαιο.

      Για το δεύτερο, έχεις απόλυτο δίκιο. Ίσως μπερδεύει η αρχή της ανάρτησης, αλλά δεν μιλώ τόσο για την άμεσα μεταπολεμική περίοδο. Η δεκαετία του 70 είναι σίγουρα η καθοριστική. Ωστόσο κάποιες τάσεις νομίζω τοποθετούνται ήδη μετά τον πόλεμο, η τουλάχιστον τα θεμέλια αυτών. Εξάλλου νομίζω ότι παρά την καταστροφή κεφαλαίων στον πόλεμο και παρά τους αρχικά ψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, το κεφάλαιο δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει πραγματικά από την προπολεμική κρίση. Αντιθέτως σε πολλές περιπτώσεις ο πόλεμος επέφερε μια ακόμα μεγαλύτερη συσσώρευση κεφαλαίων. Για αυτόν τον λόγο έχουμε και μια περαιτέρω ενίσχυση του κρατικομονοπωλιακού χαρακτήρα της εποχής, καθώς δεν ήταν δυνατή η ανάκαμψη χωρίς δημόσιες επενδύσεις και ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις.

      Κατά βάση μπορεί να πει κανείς, ότι το σύστημα βρίσκεται σε μόνιμη κρίση από την στιγμή εμφάνισης του μονοπωλιακού καπιταλισμού, το ξέσπασμα της οποίας ωστόσο είτε αναβάλλεται είτε αντιμετωπίζεται με τον μόνο τρόπο που ξέρει ο καπιταλισμός: τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο.

      Διαγραφή
    2. Μην ξεχνάμε ότι η ίδια η ύπαρξη μονοπωλίων είναι δείγμα μιας υπερσυσσώρευση, καθώς και ότι τα μονοπώλια επιταχύνουν (μέσω μονοπωλιακών κερδών) την υπερσυσσώρευση.

      Διαγραφή
    3. Με το σχολιο σου καταλαβα καλυτερα πως το βαζεις και συμφωνω. Κραταω εναν αστερισκο για τα μεταπολεμικα χρονια γιατι πιθανον ο ιμπεριαλισμος να ειχε πολλαπλασιες δυνατοτητες αναπτυξης(δηλαδη συγκεντρωποιησης και μεγαλυτερους ακομα ρυθμους αυξησης του μεσου ποσοστου κερδους) αν ο ηττημενος του πολεμου ηταν η ΕΣΣΔ και συνολικα ο σοσιαλισμος. Βεβαια με τα αν δεν γραφεται η ιστορια ουτε βγαινουν συμπερασματα αλλα εχω την αισθηση οτι ενας πολεμος σαν τον 2ο παγκοσμιο που ισωπεδωσε μια ηπειρο και κατεστρεψε τεραστιες παραγωγικες μοναδες με πρωτη εκατομμυρια ανθρωπους θα μπορουσε να αποτελεσει κοσμογωνια για την επανεκινηση της καπιταλιστικης μηχανης. Πολυ μεγαλυτερη απ'οτι εγινε καθως οπως επεσημανες στο κειμενο δεν ηταμ μονο οι αγορες που εχασε ο ιμπεριαλισμος απο το σοσιαλισμο, ηταν και οι ουδετερες χωρες και το εργατικο κινημα των καπιταλιστικων χωρων που αναγκασε τον ιμπεριαλισμο να παραχωρει μερος της υπεραξιας για την ενσωματωση λαικων στρωματων. Βεβαια σωστα λες οτι αυτο αυξησε την αγοραστικη δυναμη και αρα την καταναλωση προιοντων.

      ratm

      Διαγραφή
    4. Έχεις δίκιο, αλλά αυτό ακριβώς θέλω να πω και εγώ. Ότι το κεφάλαιο δεν είχε τις δυνατότητες που θα ήλπιζε να έχει και ότι αυτό εξηγεί (εν μέρει) και την περαιτέρω εξέλιξη, η οποία μάλλον μια αναδίπλωση είναι παρά ένα στοιχείο απρόσκοπτης λειτουργίας. Είναι ακριβώς η αδυναμία αντιμετώπισης της κρίσης, που οδήγησε σε αυτό που ονόμασα "ευμάρεια", που κάθε άλλο παρά ευμάρεια για την ε.τ. ήταν και κάθε άλλο παρά καινούργιο παραγωγικό μοντέλο αποτελούσε.

      Και σήμερα τα ψέματα τελείωσαν πλέον ολοκληρωτικά.

      Διαγραφή
  3. ΚΑΛΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ

    Η προσπάθειά σας, παιδιά, είναι καλή, μου θυμίζει σημεία του προβληματισμού του Β. Ι. Λένιν στο άρθρο του «Άλλη μια φορά για το ζήτημα της θεωρίας της πραγματοποίησης» (1899) [Ещё к вопросу о теории реализации] (υπάρχει στον 4ο τόμο των «Απάντων» της «Σύγχρονης Εποχής»).

    Κρίμα που δεν είναι ευρύτερα γνωστές οι σημειώσεις-παρατηρήσεις του Β. Ι. Λένιν στο βιβλίο της Ρόζας Λούξεμπουργκ «Η συσσώρευση του κεφαλαίου», οι οποίες δημοσιεύτηκαν στον 22ο τόμο της «Λενινιστικής Συλλογής» [Ленинский сборник] (Μόσχα 1933) και δυστυχώς δεν συμπεριλήφθηκαν στην 5η έκδοση των «Απάντων» του.

    Σας χαιρετώ περιμένοντας το 2ο μέρος,

    Μη Απολιθωμένος (ακόμα!) από τις ακτές της Ανατολικής Βαλτικής

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Σε ευχαριστώ, σύντροφε.
      Ξέρεις αν οι σημειώσεις-παρατηρήσεις, στις οποίες αναφέρεσαι, υπάρχουν στην γερμανική έκδοση των "Έργων" του.

      (το δεύτερο μέρος, φοβάμαι, θα αργήσει κάποιες μέρες)

      Διαγραφή
    2. Ο Β. Ι. ΛΕΝΙΝ ΔΙΑΒΑΖΕΙ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΖΕΙ Ρ. ΛΟΥΞΕΜΠΟΥΡΓΚ

      Φίλε Naphta, καλημέρα από την αναπάντεχα ηλιόλουστη Ανατολική Βαλτική!

      Οι σημειώσεις-παρατηρήσεις του Β. Ι. Λένιν στο βιβλίο της Ρ. Λούξεμπουργκ «Η συσσώρευση του κεφαλαίου» που γράφτηκαν το 1913 και δημοσιεύτηκαν το 1933 στον 22ο τόμο της «Λενινιστικής Συλλογής» δεν υπάρχουν στην γερμανική έκδοση των «Έργων» του (W. I. Lenin, Werke, Berlin/DDR, διάφορες χρονολογίες)· πολύ σύντομη περίληψη και αποσπάσματά τους σε γερμανική μετάφραση μπορείς να βρεις στο βιβλίο: Institut für Marxismus-Leninismus beim ZK der SED, Annelies Laschitza – Günter Radczun: Rosa Luxemburg. Ihr Wirken in der deutschen Arbeiterbewegung, Dietz Verlag Berlin/DDR 1971, σελίδες 303–304, 553. Δυστυχώς δεν έχω κατορθώσει μέχρι στιγμής να εντοπίσω σε ψηφιακή μορφή τον σχετικό τόμο της «Λενινιστικής Συλλογής».

      Σε χαιρετώ,

      Μη Απολιθωμένος (ακόμα!) από τις ακτές της Ανατολικής Βαλτικής

      Διαγραφή
    3. Σε ευχαριστώ πολύ, σύντροφε. Θα το κοιτάξω, αν μπορέσω, καθώς φαίνεται, μετά το καλοκαίρι.

      Διαγραφή
    4. Σε ευχαριστώ πολύ!

      Ναι ξέρω ή μάλλον το έχω δει στα αγγλικά μεταφρασμένο ως "One Must Work, the Rifle Is Right Here".
      Θεώρησα ότι ταιριάζει με το όνομα του ιστολογίου.

      Διαγραφή
    5. Εγώ την πρωτοείδα ως εξώφυλλο στο "Πως δενότανε τ' ατσάλι" (Σύγχρονη Εποχή) του Οστρόφσκι και μου τράβηξε την προσοχή και ως εικόνα και ως κείμενο-τίτλος.

      Διαγραφή
  4. Να κάνω και εγώ καποιές απορίες που μου δημιουργήθηκαν.
    Κάταρχας οι νόμοι κίνησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι αυθόρμητοι?αν συμβαίνει αύτο γιατί παρατηρείται διαφορετικός τρόπος άναπτυξης από το 50 και μέτα με κέντρο βάρους τις υπηρεσίες αντι της κλασικης βιομηχανιας?Επίσης θα ήθελα να ρωτήσω αν τέτοιοι κλάδοι των υπήρεσιων όπως ο τούρισμος ειναι σε θέση να εχούν μεγαλύτερα κερδή από κλαδούς όπως η χαλυβουργια παράδειγμα,αφού οι δεύτεροι πάραγουν το κεφάλαιο ενώ οι πρώτοι το αναπαράγουν? Και τέλος τι εννοείται με τον όρο "Ο ανταγωνισμός γινόταν με γνώμονα την κυκλοφορία και όχι την παραγωγή"?
    Αυτά προς το πάρων.Ευχαριστώ εκ των προτέρων.
    ΜΚ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Λυπάμαι για την πολύ καθυστερημένη δημοσίευση και απάντηση, αλλά, όπως θα έχεις παρατηρήσει, τον τελευταίο καιρό είμαστε στάσιμοι.

      Εν συντομία, γιατί ελπίζω να επανέλθω σε επόμενη ανάρτηση:

      Αν με "αυθόρμητοι" εννοείς ότι οι νόμοι ισχύουν με ή χωρίς την θέληση των ατόμων που τους ακολουθούν τότε ναι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ούτε ότι δεν μπορεί να υπάρξει εξέλιξη ούτε ότι δεν υπάρχουν τάξεις οι οποίες προσπαθούν εντός των νόμων να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους. Αυτό που ήθελα να δείξω είναι ότι η οποιαδήποτε εξέλιξη όχι μόνο δεν ξέφυγε από τις νομοτέλειες του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, αλλά αντιθέτως ήταν συνέπεια αυτών των νομοτελειών. Γιατί ήταν ακριβώς η λανθάνουσα (ή όχι) κρίση και η αδυναμία του κεφαλαίου που καθόρισε την στρατηγική του κεφαλαίου. Όπως ανέφερα, υπήρξαν συνειδητές στρατηγικές, αλλά και παράπλευρες συνέπειες.

      Για την κυκλοφορία: οι καπιταλιστές ανταγωνίζονται κατά βάση στην παραγωγή, καθώς από αυτήν προκύπτει η υπεραξία. Όταν έχεις ωστόσο φτάσει στα (σχετικά ή απόλυτα) όρια της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης, υπάρχουν μέσα χειραγώγησης της αγοράς. Είτε μιλάμε για ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, για κρατικομονοπωλιακό καπιταλισμό είτε για παραγωγή και πώληση εμπορευμάτων με ζημιά από μονοπωλιακούς ομίλους που κατέχουν αυτή την δυνατότητα για τον παραγκωνισμό των μικρότερων ανταγωνιστών, είτε για επενδύσεις σε διαφήμιση, σε εκπαίδευση κλπ. πρόκειται για το μακρύ χέρι των μονοπωλίων. Ε, λοιπόν αυτό που λέω είναι ότι ενισχύθηκε αυτή η χρήση κεφαλαίων.

      Για την κερδοφορία των κλάδων: 1ον βασίζεται στην παραγωγικότητα της εργασίας.

      2ον κάτι το οποίο θέλω να αναπτύξω στο επόμενο μέρος: για τον ιδιοκτήτη ξενοδοχείου η εργασία των υπαλλήλων είναι παραγωγική και του αποδίδει υπεραξία. Αυτό είναι δεδομένο και επομένως δεν υπάρχει θέμα παραγωγικών και μη παραγωγικών κλάδων υπό αυτήν την έννοια. Ωστόσο κλάδοι όπως οι υπηρεσίες, τουρισμός, διαφήμιση συνδέονται με την παραγωγή και την κυκλοφορία εμπορευμάτων και δεν υπάρχουν χωρίς αυτές. Και μάλιστα μιλάμε εδώ για τον λεγόμενο 2ο τομέα: τα καταναλωτικά εμπορεύματα. Και εδώ βλέπουμε ότι ο μεταπολεμικός καπιταλισμός στράφηκε ακόμα πιο ενισχυμένα στα καταναλωτικά εμπορεύματα, κάτι που σχετίζεται όμως και με την απουσία καινοτομιών στα μέσα παραγωγής που θα αύξαναν ουσιαστικά την παραγωγικότητα της εργασίας στην βιομηχανία. Καινοτομίες εμφανίστηκαν αντίθετα σε τομείς όπως της διακίνησης εμπορευμάτων (π.χ. κοντέινερ) ή των υπηρεσιών (πληροφορική). Μόνο υπό αυτήν την έννοια μπορούμε να μιλούμε για υψηλότερη κερδοφορία σε τέτοιους κλάδους. (Αυτή η ανισομετρία μεταξύ των παραγωγικών τομέων δείχνει από μόνη της ότι το "μοντέλο" είναι θνησιγενές).
      Βλέπουμε μια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Βλέπουμε όμως και μια αύξηση του κόστος αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης: εκπαίδευση, υγεία κλπ. Τα υψηλά ποσοστά κέρδους επιτρέπουν αυτό το κόστος. Τώρα όμως το παραμύθι τελείωσε και εδώ. Σε αυτό θα επανέλθω όμως σε άλλη ανάρτηση.

      Διαγραφή
    2. Σημαντικό είναι, ότι στον βαθμό που δεν "επαναστατικοποιείται" ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. το σύστημα βαλτώνει, σαπίζει. Και δεν αρκεί η οποιαδήποτε καινοτομία. Πρέπει να γίνει μια "τεχνολογική επανάσταση" στα μέσα παραγωγής, που θα αύξανε ουσιαστικά την παραγωγικότητα της εργασίας. Χωρίς αυτήν το ποσοστό κέρδους του κεφαλαίου θα έχει αναγκαστικά πτωτική πορεία.

      Και αυτό είναι εντέλει το ζήτημα: το "μεταπολεμικό μοντέλο" (αν μπορούμε να το ονομάσουμε έτσι) καθόλου δεν ξεφεύγει από αυτήν την νομοτέλεια. Το ότι οι συνέπειες αυτών των νόμων δεν είχαν (και εν μέρει, δεν έχουν) εκδηλωθεί ακόμα σε όλη τους την καταστροφική σφοδρότητα, οφείλεται σε ορισμένους μηχανισμούς, που απλά καθυστερούν, αλλά δεν αποτρέπουν το αναπόφευκτο.

      Διαγραφή
    3. Από τον Μαρξ ξέρουμε ότι ο τομέας Ι αναπτύσσεται πιο γρήγορα από τον τομέα ΙΙ, τραβάει όλο και μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου, κάτι που σχετίζεται με την πτωτική τάση του κέρδους και φυσικά την κρίση.

      Η μεταπολεμική πραγματικότητα όχι μόνο δεν αντιφάσκει προς αυτόν τον νόμο, αλλά αντιθέτως είναι βάσει αυτού του νόμου που μπορούμε να την κατανοήσουμε! Γιατί, πίσω από την φαινομενική "ευμάρεια", κρύβεται η κρίση. Ο νόμος έχει ήδη επιτελέσει το "έργο" του. Η ίδια η αντιστροφή του σχήματος (δηλαδή η ανάπτυξη του τομέα ΙΙ, των καταναλωτικών εμπορευμάτων) είναι συνέπεια της ισχύος του νόμου. Διότι αυτό που έγινε είναι απλά, ότι αντί να "σκάσει" η κρίση, αναβλήθηκε. Η αναβολή όμως μπορεί να βασιστεί μόνο σε μια αντιστροφή, ειδάλλως θα είχαμε άμεση εκδήλωση της κρίσης.

      Αυτό επιβεβαιώνει το νόμο, στον βαθμό που αυτή η κίνηση κατανοείται ως σπασμωδική απάντηση στην υπαρκτή, αλλά αναβληθείσα, κρίση και όχι ως ένα "ξεπέρασμα των αντιφάσεων του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής". Δηλαδή σε καμία περίπτωση αυτή η αντιστροφή δεν είναι σε θέση να ξεπεράσει την αντίφαση ή να εξισορροπήσει την ανισομετρία των παραγωγικών κλάδων.

      Με άλλα λόγια, αυτή η "αφύσικη συμπεριφορά" του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, δεν είναι καν "η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα". Είναι εκδήλωση του ίδιου του "κανόνα".

      Αυτό που αντανακλάται σε αυτήν την "παράδοξη" εξέλιξη είναι όμως σε τελική ανάλυση η φύση του μονοπωλιακού καπιταλισμού, που μόνο με μερεμέτια κατορθώνει να επιβιώνει.

      Διαγραφή

Τα ανώνυμα σχόλια δεν δημοσιεύονται. Δεν δημοσιεύονται σχόλια τα οποία θεωρούμε ότι δεν ανταποκρίνονται στην δική μας αντίληψη διαλόγου. Δεν γίνεται αποδεκτός αντικομμουνιστικός, φασιστικός, ρατσιστικός οχετός, καθώς και σχόλια προβοκατόρικου χαρακτήρα κάθε είδους. Οι διαχειριστές θεωρούν δικαίωμά τους την διαγραφή ή μη δημοσίευση οποιουδήποτε σχολίου κατά την κρίση τους και χωρίς υποχρέωση περαιτέρω εξηγήσεων.